درس تفسیر استاد هادی عباسی‌خراسانی

موضوع: تفسیر ترتیبی(سوره نساء)/سوره نساء آیه۲۲و۲۳ /حرمت ازدواج با ۱۳ دسته از خانم ها

﴿وَلاَ تَنكِحُواْ مَا نَكَحَ آبَاؤُكُم مِّنَ النِّسَاء إِلاَّ مَا قَدْ سَلَفَ إِنَّهُ كَانَ فَاحِشَةً وَمَقْتًا وَسَاء سَبِيلًا﴾[۱]

﴿حُرِّمَتْ عَلَيْكُمْ أُمَّهَاتُكُمْ وَبَنَاتُكُمْ وَأَخَوَاتُكُمْ وَعَمَّاتُكُمْ وَخَالاَتُكُمْ وَبَنَاتُ الأَخِ وَبَنَاتُ الأُخْتِ وَأُمَّهَاتُكُمُ اللاَّتِي أَرْضَعْنَكُمْ وَأَخَوَاتُكُم مِّنَ الرَّضَاعَةِ وَأُمَّهَاتُ نِسَآئِكُمْ وَرَبَائِبُكُمُ اللاَّتِي فِي حُجُورِكُم مِّن نِّسَآئِكُمُ اللاَّتِي دَخَلْتُم بِهِنَّ فَإِن لَّمْ تَكُونُواْ دَخَلْتُم بِهِنَّ فَلاَ جُنَاحَ عَلَيْكُمْ وَحَلاَئِلُ أَبْنَائِكُمُ الَّذِينَ مِنْ أَصْلاَبِكُمْ وَأَن تَجْمَعُواْ بَيْنَ الأُخْتَيْنِ إَلاَّ مَا قَدْ سَلَفَ إِنَّ اللّهَ كَانَ غَفُورًا رَّحِيمًا﴾[۲]

۱- حرمت ازدواج با هسران پدر

در این آیه اسلام بیان می‌کند که ازدواج با چه خانم‌هایی حلال و نسبت به کدام‌ها حرام است. ابتدا درباره ازدواج با همسران پدران، حرمت را بیان می‌کند. خیلی از احکام مسبوق به سنت‌های قبلی است. احکام الهی اکثراً امضایی هستند نه تأسیسی، جز در موارد خاص قائل به حقیقت شرعیه نباید بود یا حقیقت عرفیه است و یا لغویه.

در عرب رسم بود که وقتی کسی وفات می‌کرد، همسر پدر را به ارث می‌بردند. ازدواج با نامادری می‌کردند و یا اختیار ازدواج او در دست ورثه بود. اموالش را هم می‌گرفتند. در آیات قبلی چشم داشت به اموال زن بود و اینجا چشم داشت به اموال زن دیگری است. اگر کسی مرحوم شد و همسری دارد ازدواج با همسر او حرمت دارد.

ازدواج نکنید با کسانی که پدران یا اجداد شما ازدواج کردند. هم پدر است و هم جد پدری و مادری. مگر آنچه قبل‌ها بوده است. قانون عطف به ما سبق نمی‌شود. حضرت حق در عین حال که این فرمان را دادند و حرمت ازدواج با همسران پدران و پدرانِ پدران شد، بچه‌هایی که از قبل بودند، اشکالی ندارد. تهمت به قبلی‌ها زده نشود که نا مشروع هستند.

۲- دلیل بر حرمت ازدواج با همسر پدر

انه کان فاحشة و مقتا و ساء سبیلا؛ این ازدواج با همسر پدر زشتی‌ای است که پخش شود. اولین دلیل قرآن برای حرمت این ازدواج آن است که این فاحشه است. یک ظلم و ستم است. عرب‌های آن زمان به این فرزندان می‌گفتند مقیت و مقتی. این کلمه به عنوان نهی از چنین جهتی مطرح شده است.

خوب سنتی نیست. سه دلیل برای نهی از ازدواج با این افراد نقل شده است: فاحشه، ظلم و سنت ناروایی است.

۳- حرمت ازدواج با ۱۳ دسته از خانم ها

حُرِّمَتْ عَلَيْكُمْ أُمَّهَاتُكُمْ وَبَنَاتُكُمْ وَأَخَوَاتُكُمْ وَعَمَّاتُكُمْ وَخَالاَتُكُمْ وَبَنَاتُ الأَخِ وَبَنَاتُ الأُخْتِ وَأُمَّهَاتُكُمُ اللاَّتِي أَرْضَعْنَكُمْ وَأَخَوَاتُكُم مِّنَ الرَّضَاعَةِ وَأُمَّهَاتُ نِسَآئِكُمْ وَرَبَائِبُكُمُ اللاَّتِي فِي حُجُورِكُم مِّن نِّسَآئِكُمُ اللاَّتِي دَخَلْتُم بِهِنَّ فَإِن لَّمْ تَكُونُواْ دَخَلْتُم بِهِنَّ فَلاَ جُنَاحَ عَلَيْكُمْ وَحَلاَئِلُ أَبْنَائِكُمُ الَّذِينَ مِنْ أَصْلاَبِكُمْ وَأَن تَجْمَعُواْ بَيْنَ الأُخْتَيْنِ إَلاَّ مَا قَدْ سَلَفَ إِنَّ اللّهَ كَانَ غَفُورًا رَّحِيمًا؛ پس از این حضرت حق در اقسام خانم‌هایی وارد می‌شوند که ازدواج با آنها حرمت دارد. حدود ۱۳ مورد می‌آورند؛

۱٫ اولین قشر که حرمت ازدواج دارد، نکاح با مادر است.

۲٫ دختران شما

۳٫ خواهران شما

۴٫ عمه‌های شما

۵٫ خاله‌های شما

۶٫ دختران برادر

۷٫ دختران خواهر

۸٫ مادرانی که شما را شیر دادند؛ حرمت سببی و نسبی و رضاعی مطرح شده است.

۹٫ خواهرانی که با آنها شیر خوردید و خواهر ناتنی و رضاعی شما

۱۰٫ مادران همسران شما، مادر زن شما

۱۱٫ ربائب شما؛ ربیبه دختری است که او را پرورانده. دختر خانم‌هایی از همسران شما در خانه شما هستند. فی حجورکم اعم از اینکه قبل از ازدواج با این فرد باشد و چه بعد. البته با قیدی که باید با آن خانم که مادر آن دختر است، همبستر شده باشد. اگر همبستری نبود ازودواج با ربیبه اشکال ندارد. برخی از فقها می‌گویند همین که ربیبه باشد، حرمت است و دخول از باب غلبه است. پرورش یافته هم از باب غلبه است.

۱۲٫ همسران پسران شما هم بر شما حرمت دارند. پسرانی که از صلب شما هستند نه پسرخوانده.

۱۳٫ جمع بین دو خواهر در یک زمان هم حرمت ازدواج دارد. حرمت نظر هم دارد. محرم بودن در عرف حلیت نظر است ولی در قرآن حرمت ازدواج است؛ مثلاً خواهر زن حرمت نکاح دارد ولی حلیت نظر ندارد. مگر آنچه قبل‌ها بوده است.

خداوند بخشنده و مهربان است. جعل این احکام از غفران و رحمت باری تعالی است. این نکاح اعم از دائم و موقت است.