حدیث اخلاقی و سیر و سلوکی امروز، فرمایش رسول مکرم اسلام صلی‌الله‌علیه‌وآله، به نقل از  انس بن مالک – صحابی همراه‌ ایشان – در بحار است:

عن انس بن مالک قال سمعت رسول‌الله صلی‌الله‌علیه‌وآله فی بعض خطبه و مواعظه: … «رحم الله امرءاً قدم خیرا و انفق قصدا و قال صدقا و ملک دواعی شهوته و لم تملکه و عصی امر نفسه فلم تملکه».[۱]

حضرت در برخی پندهای خود، این را فرمودند. می‌‌طلبد این دستورالعمل را به خصوص در ماه رمضان که در پیش داریم، برنامه‌ریزی کنیم.

گام اول: پیش فرستادن عمل برای آخرت

انس بن مالک می‌گوید: از حضرت در برخی موعظه‌های‌شان شنیدم که فرمودند: خدا بیامرزد کسی را که:

• برای خودش، خیری پیش بفرستد. عمل، پیش فرست است، نه پس فرست. آنهایی که آثاری را بر خود مقدم می‌کنند، در قرآن هست.[۲] همچنین قرآن می‌فرماید: ﴿فَمَن يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ خَيْرًا يَرَهُ﴾؛[۳] نه اینکه ﴿وَمَن يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ شَرًّا يَرَهُ﴾.[۴] باید سعی کنیم اعمال ما اعمال خیر باشد؛ حسنات باشد. اگر سیئات است، آن را به حسنات تبدیل کنیم. خیرات، بهترین ذخیره برای عالم آخرت می‌شود.

گام دوم: اعتدال در انفاق

• سفارش بعدی و گام دوم فرمودند: انفاقش بر اساس میانه‌روی باشد. نه افراط کند و نه تفریط. تفسیر آن در قرآن، آیه ﴿وَلاَ تَجْعَلْ يَدَكَ مَغْلُولَةً إِلَى عُنُقِكَ وَلاَ تَبْسُطْهَا كُلَّ الْبَسْطِ فَتَقْعُدَ مَلُومًا مَّحْسُورًا﴾[۵] است. نباید دست بسته باشیم. ماه رمضان در پیش است. باید قوام داشته باشیم. طوری انفاق کنیم که دلیل بر دستِ دهنده‌ی ما باشد. خداوند، معطی است؛ ما هم بخیل نباشیم؛ به خصوص با بیماری منحوس کرونا، عده‌ای محتاج هستند. دست نیازمندان را بگیریم. در بخشش، اهل اعتدال باشیم. در سوره فرقان که سوره تربیتی قرآن است می‌فرماید: ﴿وَالَّذِينَ إِذَا أَنفَقُوا لَمْ يُسْرِفُوا وَلَمْ يَقْتُرُوا وَكَانَ بَيْنَ ذَلِكَ قَوَامًا﴾.[۶] «أنفق قصدا»، همان «قواما» در قرآن است. روایات، بیان آیات است. و کسانی که هرگاه انفاق کنند، نه اسراف می‌نمایند و نه سخت‌گیری؛ بلکه در میان این دو، حدّ اعتدالی دارند؛ نه چنان انفاق کنند که خود، فقیر شوند و نه آنقدر انفاق نکنند که بگویند خسیس است.

گام سوم: راستگویی

• زبانش به دروغ آلوده نباشد و راست بگوید. حدیث عجیبی است که فردای قیامت، نگاه به رکوع ما نمی‌کنند. «لَا تَنْظُرُوا إِلَى طُولِ رُكُوعِ الرَّجُلِ وَ سُجُودِهِ فَإِنَّ ذَلِكَ شَيْ‌ءٌ اعْتَادَهُ فَلَوْ تَرَكَهُ اسْتَوْحَشَ لِذَلِكَ وَ لَكِنِ انْظُرُوا إِلَى صِدْقِ حَدِيثِهِ وَ أَدَاءِ أَمَانَتِهِ».[۷] شما اگر می‌خواهید نگاه‌تان به افراد باشد، ببینید که چقدر راستگو است؛ راستی آزمایی. الآن هم در این حوادث سیاسی مقام معظم رهبری دامت برکاته فرمودند: «ما باید اروپایی‌ها و امریکایی‌ها را راستی‌آزمایی کنیم». ﴿وَقُل رَّبِّ أَدْخِلْنِي مُدْخَلَ صِدْقٍ وَأَخْرِجْنِي مُخْرَجَ صِدْقٍ﴾.[۸] ورود و خروج انسان، بر اساس راستی است. دنیا باید بداند مسلمانان اهل راستی و راستگویی هستند؛ چون این راستگویی فرموده رسول مکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله است که مقتدای‌شان است.

گام چهارم: تسلط بر شهوات نفسانی

• «و ملک دواعی شهوته»؛ مالک انگیزه های شهوانی خود هستند. اختیار اشتهای‌شان را دارند. میل ریاست، کوتاه است. میل شهوت، مرده است. مراقب هستند که شهوات‌شان مالک آنها نشود؛ بلکه آنها مالک شهوت‌شان هستند.

در روایت دیگری هست که: «جاهِدُوا أهوائَکُم تَملِکُوا أنفُسَکُم».[۹]

گام پنجم: مخالفت کردن با نفس

• «و عصی أمر نفسه فلم تملکه»؛ خصلت پنجم این است که فرمان نفس خود را معصیت می‌کنند و نفس بر آنها مالک نیست. تسلط بر نفس دارند. روایتی از حضرت امیر علیه‌السلام داریم: «وَإِنَّمَا هِيَ نَفْسِي أَرُوضُهَا بِالتَّقْوَى».[۱۰] نفسم را به تقوای الهی ریاضت می‌دهم.

ان‌شاء‌الله این پنج گام سیر و سلوک را عالمانه و آگاهانه برداریم. برای انفاق و راست‌گویی و انجام خیر و حاکم شدن بر شهوات خود برنامه‌ریزی کنیم.

به قول مرحوم نراقی رحمهالله: «هر سگی عوعو کند، نانش دهند، ساکت شود؛ الّا سگ نفس که اگر می‌خواهی ساکت شود، نانش نده».

فلسفه ماه رمضان هم همین است که حالات نفسانی خود را کنترل کنیم. برنامه‌ غذایی خود را کنترل کنیم. با روزه خاص و خاص الخاص ان‌شاءالله.

[۱] بحار الأنوار – ط دارالاحیاء التراث، العلامة المجلسي، ج۴، ص۱۷۹٫

[۲] سوره یس، آيه ۱۲٫

[۳] سوره زلزله، آيه ۷٫

[۴] سوره زلزله، آيه ۸٫

[۵] سوره اسراء، آيه ۲۹٫

[۶] سوره فرقان، آيه ۶۷٫

[۷] الكافي- ط الاسلامية، الشيخ الكليني، ج۲، ص۱۰۵٫

[۸] سوره اسراء، آيه ۸۰٫

[۹] نهج الفصاحة، پاینده، ابوالقاسم، ج۱، ص۴۲۹٫

[۱۰] نهج البلاغة، الدشتي، محمد، ج۱، ص۲۸۴، نامه ۴۵٫