در آستانه ماه برکت و ماه مغفرت و رحمت، یعنی ماه رمضان هستیم و امروز، آخرین روز درسی قبل از تعطیلات ماه مبارک رمضان است. امیدواریم ماه خوب و با برکتی داشته باشید. وقت ورود خطبه شعبانیه حضرت رسول مکرم اسلام صلی‌الله‌علیه‌وآله به نقل از امام رضا علیه‌السلام از ائمه طاهرین علیهم‌السلام است. حضرت امام رضا علیهم‌السلام از پدرشان امام کاظم علیه‌السلام از پدران‌شان از امیرالمؤمنین علیه‌السلام است. راوی حضرت علی علیه‌السلام هستند.

نکاتی در مورد فضای کلی این خطبه

نکته اول اینکه اگر زمان بگیریم، این خطبه ده دقیقه تا یک ربع بیشتر طول نمی‌کشد. باید خطبه‌ها و گفت و شنودهای ما پخته و محکم و پر مطلب، با مطالب کاربردی باشد و در زمان کم، بهترین و بیشترین مطالب را ارائه کنیم.

نکته دیگر، فصاحت و بلاغت است که در حد اعلی است. باید زمان‌شناس باشیم. ایراد خطبه در استقبال از ماه مبارک رمضان است. مخاطب‌شناس و زمان‌شناس باشیم.

نکته سوم برای فرهیختگان این است که در القای مطالب، متناسب با نیاز مخاطب حرف بزنیم. در فقه و اصول هم همین‌طور. مسائل نظری، بی‌فایده نیست. این طور هیچ مطلبی زائد نیست؛ ولی باید دید مخاطب ما در امروزش که با او گفت و گو می‌کنیم نیازمند چه چیزی است. این خطبه در اوج فصاحت و بلاغت است.

نکاتی در مورد بعضی از قسمت‌های این خطبه

• خطاب به «أیها الناس» کردند. مخاطب، همه مردم هستند؛ از بزرگواری مثل امیرالمؤمنین علیه‌السلام تا سایر اصحاب.
• تعبیر به «إقبال» فرمودند. این ماه رمضان، مهمان بزرگی است که اول سراغ شما میزبان‌ها می‌آید و بعد عکس می‌شود؛ این ماه، میزبان می‌شود و انسان مهمان می‌شود. اول این ماه، مهمان است و بعد عکس می‌شود. انس که برقرار شد، این ماه میزبان می‌شود و انسان مهمان.
• اولین عظمت ماه مبارک رمضان به این است که «شهرالله» است؛ مضافٌ‌إلیهِ آن، خدا است. شعبان شهری؛ شعبان، ماه رسول الله صلی‌الله‌علیه‌وآله است؛ عظمتش، به مخلوق است؛ ولی ماه رمضان، «شهرالله» است. اولین فضیلت این ماه این است که «شهرالله» است. اسما و اوصاف باری تعالی همه اینها در این ماه، ساری و جاری است. اگر قرار باشد اولین خصلت را بیان کنیم، خصوصیت «شهرالله» است. این شهر با عظمت، رو می‌کند. اگر مهمان بزرگی داشته باشید، برایش آماده می‌شوید و انتظار می‌کشید؛ ماه رمضان، چنین حالتی دارد.
• خصلت بعدی، اوصاف این ماه است؛ ارمغان‌های این ماه است؛ چیزهایی که این ماه برای ما به ارمغان می‌آورد. فلانی در حال آمدن است و این چیزها را هم می‌آورد. در مثال، مناقشه نیست. این «شهرالله»، برکت و مغفرت و رحمت می‌آورد.
• «باء»، در عبارت «بالبرکة و الرحمة و المغفرة»، سببیت می‌تواند باشد، به معنای سبب مغفرت؛ یا بای مصاحبت است، به معنای همراه مغفرت و رحمت و برکت. بای مصاحبت باشد، بهتر است.
• این سه عنوان، هر یک دارای بار مفهومی است. زیادة المبانی، تدل علی زیادة المعانی؛ الفاظ، زیادتر است و معانی بیشتری دارد.
• برکت، چیزی است که تمام‌نشدنی است. بارک‌الله، یعنی تداوم داشته باشد؛ مبارک باد، یعنی همین. متاسفانه مبارک باد بین مردم، با آواز و رقص است. اگر نعمتی تداوم داشت، برکت است.
• شخصی محضر امام صادق علیه‌السلام از معنای برکت پرسید. حضرت فرمودند: اگر می‌خواهی برکت را بفهمی، به حیوانی به نام سگ و گوسفند نگاه کن؛ سگ، چند قلو می‌آورد و گوشتش را هم کسی نمی‌خورد، ولی فراوانی ندارد. گوسفند، زیاد بچه نمی‌آورد. سگ، تا ۱۵-۱۶ تا می‌آورد. ولی گوسفند، نهایت ۳-۴ قلو. همه از گوشت گوسفند می‌خورند، ولی فراوانی دارد؛ این برکت است.
• رحمت، قبل از خلقت هم بوده است. رحمان، مقدم بر همه چیز است. همه اشیاء، تحت احاطه رحمت هستند. رحمت، قبل از گناه است و مغفرت، بعد از اشتباه است. نافرمانی از انسان سر زده، می‌خواهد پوشش دهد؛ اینجا نیاز به استغفار دارد.
• «شهر هو عند الله افضل الشهور»؛ این ماه، مقام عندیت دارد؛ ﴿فِي مَقْعَدِ صِدْقٍ عِندَ مَلِيكٍ مُّقْتَدِرٍ﴾.[۱] درباره حضرت فاطمه معصومه علیهاالسلام – که الحمدلله در محضرشان هستیم – داریم: «فَإِنَّ لَكِ عِنْدَ اَللَّهِ شَأْناً مِنَ اَلشَّأْنِ».[۲] شهدا هم مقام عندیت دارند.
• تمام لحظات این ماه، با برکت است. هیچ ماهی به اندازه این ماه، ادعیه ندارد.
• شما در این ماه، مهمان خدایید. خدا میزبانی می‌کند. اول این خطبه، میزبان ما بودیم و ماه، مهمان بود: «أقبل إلیکم»؛ ولی بعد از آن، خدا میزبان است و ما مهمان؛ «شهر دعیتم فیه إلی ضیافة الله». باید یک پله بالاتر بیاییم و ما هم میزبانی کنیم؛ اگر چنین شد، صاحبان لیلةالقدر خواهیم بود.

چند توصیه برای بهره برداری بهتر از این ماه:

• برای این ماه برنامه‌ریزی خاص داشته باشید. روزه‌داری مهم است.
• ﴿شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِيَ أُنزِلَ فِيهِ الْقُرْآنُ﴾.[۳] برای قرائت قرآن برنامه‌ریزی کنید.
• برای دعاهای خاص برنامه‌ریزی کنید.
• وقتی بگذارید، تفکر در حالات خود و اوضاع و احوال‌تان داشته باشید.
• «وَارفعوا إلیه أیدیکم بالدعاء فی أوقات صلواتکم»؛ بهترین ساعاتی که خدا نظر رحمت دارد، اوقات نماز است.
• اگر بتوانید قرائت آیات را روی دست در حالت قنوت داشته باشید، خوب است. قنوت و دعای دست، پلی بین شما و خدا است. بهترین پل‌ها آن است که به تمسک به آیات الهی باشد. چه آیات تدوینی که قرآن است و چه آیات تکوینی که اهل بیت علیهم‌السلام هستند. هرچه نجوا بیشتر و دل نرم‌تر، بهتر.
• «إن أنفسکم مرهونة بأعمالکم ففَکُّوها باستغفارکم»؛ خود را با استغفار آزاد کنید. ان‌شاء‌الله ثمره ماه رمضان این باشد که: ﴿وَسَقَاهُمْ رَبُّهُمْ شَرَابًا طَهُورًا﴾.[۴] چون در این ماه درِ بهشت، باز و درِ دوزخ و دست شیطان بسته است.
• بهترین کار در این ماه، ورع و پرهیز از محرمات الهی است. طلبه باید از شبهه پرهیز کند، نه از گناه. معذرت می‌خواهم از شما، اگر من و شما از شبهات پرهیز کردیم، مردم عوام از حرام پرهیز می‌کنند. اگر من و شما اهل نافله بودیم، مردم واجبات را رعایت می‌کنند. ما باید یک گام جلوتر باشیم. اگر می‌خواهیم میرزا و امام بشویم و مصداق آیه ﴿وَاجْعَلْنَا لِلْمُتَّقِينَ إِمَامًا﴾[۵] بشویم، باید ورع از محارم الهی داشته باشیم. جلودار دیگران باشیم، تا بتوانیم دیگران را نجات دهیم.

حضرت اینجا که رسیدند، گریه کردند. حالت علمی به حالت عملی رسید. عالم باید عامل باشد. اگر عالم عامل بودیم، اهل نجاتیم. نهایت خطبه به ولایت و امامت می‌رسد. عظمت ماه رمضان، به نزول آیات الهی است. نزول آیات الهی، در لیلةالقدر است. حقیقت لیلة القدر، ولایت است. أشهد أن أمیرالمؤمنین علی بن ابی طالب و ذریته المعصومین و عصمةالله‌الکبری حجج الله علی العالمین. باید بگوییم الحمد لله رب العالمین الحمدلله الذی جلعنا من المتمسکین بولایة امیرالمؤمنین علیه‌السلام و ذریته المعصومین علیهم‌السلام.

حقیقت ماه مبارک رمضان به ولایت است هر چه هست از ولایت و به ولایت است سیر انفسیِ ماه مبارک رمضان یعنی از ولیّ به ولیّ. إنا لله و إنا إلیه راجعون هم یعنی از ولایت است به ولایت است. مبدأ و مقصود جز ولیّ کس دیگری نیست.

﴿اللّهُ وَلِيُّ الَّذِينَ آمَنُواْ يُخْرِجُهُم مِّنَ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّوُرِ﴾.[۶]

ان شاء‌ الله ماه خوبی داشته باشید. از همه شما التماس دعا داریم.

متن کامل خطبه شعبانیه

«عن أبی الحسن الرضا، عن أبیه، عن آبائه، عن أمیرالمؤمنین علیه السلام قال: إنَّ رسول الله صلی الله علیه و آله خَطبَنا ذات یوم فقال صلی الله علیه و آله: أیُها الناس، إنّه قد أقبلَ الیکم شهرُ اللهِ بالبَرکة وَ الرّحمة وَ المَغفرة، شهرٌ هوَ عندَ اللهِ أفضلُ الشّهورِ،و أیّامُهُ أفضلُ الأیّامِ،و لیالیهِ أفضلُ اللّیالی،و ساعاتُهُ أفضلُ السّاعات،هوَ شهرٌ دُعِیتُم فیهِ الی ضِیافَةِ الله، وجُعِلتُم فِیهِ مِن أهلِ کرامةِ اللهِ، أنفاسُکُم فِیهِ تسبیحٌ، ونَومُکُم فِیهِ عِبادَةٌ، وَ عَمَلُکُم فِیهِ مَقبولٌ، و دُعاؤُکُم فِیه مُستجابٌ،فَسئلوا اللهَ ربَّکم بِنِیّاتٍ صادِقَةٍ،و قلوبٍ طاهِرَةٍ أن یُوَفّقکم لِصِیامِهِ،وَ تَلاوة کتابِهِ،فإنّ الشّقی مَن حُرِمَ غفرانُ اللهِ فی هذا الشَّهرِ العَظیم،وأذکُروا بِجُوعِکُم وَ عَطَشِکُم فِیه جوعَ یومِ القِیامَةِ وَ عَطَشَهُ،وَ تَصَدّقوا عَلی فُقَرائِکم وَ مَساکِینِکُم،وَ وَقّروا کِبارَکُم،وأرحَمُوا صِغارَکُم،وَ صِلُوا أرحامَکُم،وَ أحفَظُوا ألسِنَتَکُم،وغَضّوا عَمّا لا یَحِلّ النَّظرُ إلیه أبصارَکُم،و عمّا لا یَحلّ الإستِماعُ إلیه أسماعَکُم،وَ تَحَنّنوا علی أیتامِ النّاس یَتحَنّنُ عَلَی أیتامِکُم،وَ تُوبُوا الی اللهِ مِن ذنوبِکُم،و أرفَعوا إلیه أیدیکم بالدّعاءِ فی أوقاتِ صلواتِکُم،فإنّها أفضلُ السّاعات،یَنظُرُ اللهِ عزّوجلّ فِیها بالرّحمةِ الی عِبادِهِ،یُحبِبهُم اذا ناجَوه،وَیُلبّیهِم اذا نادَوهُ،وَ یَستجیبُ لَهُم اذا دَعَوه.أیّها النّاس، إنّ أنفُسَکم مَرهونَة بِأعمَالِکُم، فَفَکّوها بِاستِغفَارِکُم، وَ ظُهورِکُم ثقیلةٌ مِن أوزارِکُم فَخَفّفوا عَنها بِطولِ سُجُودِکُم،وإعلَمُوا أنّ اللهَ تَعالی ذِکرُه أقسَمَ بِعِزّتِهِ أن لا یُعَذّبَ المُصَلّینَ وَ السّاجِدینَ،و أن لا یروعَهُم بالنّار یومَ یَقومُ النّاسُ لِرَبّ العالَمِینَ.أیها الناسُ، مَن فَطّرَ مِنکُم صائِماً مُؤمِناً فِی هذا الشّهرِ کانَ لَه بِذلکَ عندَاللهِ عِتقُ رقبَةٍ،وَ مغفرةٌ لِما مَضَی مِن ذُنُوبِهِ،قیلَ: یا رَسولَ اللهِ، وَ لیسَ کُلّنا یَقدِرُ عَلَی ذلکَ،فقالَ صلّی اللهُ علیه و آله: اتّقوا النّارَ وَ لَو بِشِقّ تَمرَةٍ،اتقوا النّارَ و لَو بِشَربَةٍ مِن ماءٍ، أیها الناسُ، مَن حَسّنَ مِنکم فی هذا الشّهرِ خُلقُه کان له جَوازاً علی الصّراطِ یومَ تَزِلُّ فیه الأقدامُ،و مَن خَفّفَ فی هذاالشّهرِ عمّا مَلَکت یَمینُهُ، خَفّفَ اللهُ علیه حِسابَه،و مَن کَفّ فیه شَرّهُ کَفّ اللهُ عنهُ غَضَبَهُ یَومَ یَلقاهُ،و مَن أکرَمَ فیهِ یَتیماً اکرَمَهُ اللهُ یومَ یَلقاهُ،و مَن وَصَلَ فیه رَحِمَه وَصَله اللهُ برحمَتِهِ یومَ یَلقاه،وَ مَن قَطَعَ فیهِ رَحِمَهُ قَطَعَ اللهُ عَنهُ رَحمَتَه یومَ یَلقاهُ،و مَن تَطَوّعَ فِیه بِصَلاةٍ کَتَبَ اللهُ لَه بَرائةً مِن النّارِ،و مَن أدّی فِیهِ فَرضاً کانَ له ثَوابَ مَن أدّی سَبعینَ فَریضةً فِیما سِواهُ مِن الشّهور،و مَن أکثَرَ فِیهِ مِنَ الصّلاةِ علَی ثَقّلَ اللهُ مِیزانَهُ یَومَ تَخِفُّ المَوازِینُ،و مَن تَلا فِیه آیَةً مِنَ القُرآنِ کانَ لَهُ مِثلَ اجرِ مَن خَتَمَ القرآنَ فِی غَیرهِ مِن الشُّهورِ،أیها النّاسُ، إنّ أبوابَ الجَنانِ فِی هذا الشَّهرِ مُفَتّحَةٌ فاسئَلوا رَبّکُم أن لا یُغلِقَها علیکم.و إنّ أبوابَ النّیرانِ مُغلّقةٌ فاسئَلوا ربّکُم أن لا یَفتَحُها عَلیکُم،والشّیاطِینُ مَغلولَةٌ، فاسئلوا ربّکم أن لا یُسلّطَها عَلیکُم،قالَ امیرالمؤمنین علیه السلام: فَقُمتُ وَ قُلتُ: یا رسولَ اللهِ! ما أفضلُ الأعمالِ فِی هذا الشّهرِ؟فقالَ صلی الله علیه و آله: یا أبالحسنُ، أفضلُ الأعمالِ فی هذا الشّهرِ ألوَرَعُ عن محارمِ اللهِ عزّوجلّ.ثمّ بَکَی، فَقلتُ: یا رسولَ¬اللهِ ما یَبکِیکَ؟فقالَ یا علیّ، أبکی لِما یَستحلّ مِنک فی هذا الشّهر.کأنّی بِکَ وَ أنتَ تُصلّی لِرَبّکَ وَ قد انبَعَثَ أشقَی الأولینَ شَقیقَ عاقِرِ ناقَهِ ثمود، فَضَرَبَکَ ضربَةً علَی قَرَنِکَ فَخَضّبَ منها لِحیتَکَ، قالَ امیرُالمؤمنینَ علیه السّلام: فَقلتُ: یا رسولَ اللهِ، و ذلکَ فی سَلامَةٍ مِن دِینی؟فقال صلی الله علیه و آله: فی سلامة من دینک.ثمّ قالَ صلّی الله علیه و آله: یا علیّ، مَن قَتلکَ فَقد قَتلَنِی،و مَن أبغَضَکَ فَقَد أبغَضَنی،و مَن سَبّکَ فَقَد سَبّنِی، لأنّکَ مِنّی کَنَفسِی، روحُکَ مِن روحی، و طِینتُکَ مِن طینتِی، إنّ الله تبارک و تعالی خَلقنِی و ایّاکَ،و أصطَفانِی وَ ایّاکَ،و أختارَنی للنبوّة، وَ أختارَکَ لِلإمامَةِ،و مَن أنکَرَ امامَتَکَ فَقَد أنکَرَ نُبُوّتِی يَا عَلِيُّ أَنْتَ وَصِيِّي وَ أَبُو وُلْدِي وَ زَوْجُ ابْنَتِي وَ خَلِيفَتِي عَلَى أُمَّتِي فِي حَيَاتِي وَ بَعْدَ مَوْتِي أَمْرُكَ أَمْرِي وَ نَهْيُكَ نَهْيِي أُقْسِمُ بِالَّذِي بَعَثَنِي بِالنُّبُوَّةِ وَ جَعَلَنِي خَيْرَ الْبَرِيَّةِ إِنَّكَ لَحُجَّةُ اللَّهِ عَلَى خَلْقِهِ وَ أَمِينُهُ عَلَى سِرِّهِ وَ خَلِيفَتُهُ عَلَى عِبَادِهِ‌».[۷]

[۱] سوره قمر، آيه ۵۵٫

[۲] کلیات مفاتیح الجنان، قمی، شیخ عباس، ج۱، ص۵۲۱٫

[۳] سوره بقره، آيه ۱۸۵٫

[۴] سوره انسان، آيه ۲۱٫

[۵] سوره فرقان، آيه ۷۴٫

[۶] سوره بقره، آيه ۲۵۷٫

[۷] عيون أخبار الرضا(ع)‏، الشيخ الصدوق، ج۱، ص۲۹۵ – ۲۹۷٫