۱- حدیث اخلاقی (تواضع)

حدیث اخلاقی امروز فرمایش امام عسکری علیه‌السلام در تحف، ص۴۸۹ است؛

حضرت فرمودند: «التواضع نعمة لا یحسد علیها»؛[۱]

۱،۱- تواضع از صفات انبیا

تواضع و فروتنی نعمتی است که کسی بر آن حسد نمی‌برد. عنایت دارید که محبوبیت و عزت انسان، وابسته به فروتنی انسان است. می‌شود گفت: بیزاری از انسان هم، به خودبینی و تکبر انسان است؛ اینکه انسان خودش را برتر از دیگران ببیند. یکی از صفات اولیای الهی و پیامبران این بود که خودشان را برتر از دیگران نمی‌دیدند؛ من و شما هم باید این‌گونه باشیم؛ حتی از کوچک‌ترین و کمترین افراد و اشخاص که نه، بلکه خود را برتر از موجودات نبینیم؛ تا هم در دل دیگران نفوذ کنیم و هم محبوب خدا شویم و هم به جایی برسیم که دیگران نتوانند به ما حسد کنند. علم، محسود واقع می‌شود؛ ولی تواضع محسود واقع نمی‌شود، ثروت و علم بر اساس روایات، مورد حسد است؛ ولی تواضع، نعمتی است  که مورد حسد واقع نمی‌شود.

۱،۲- نمونه هایی از تواضع پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله

باید الگوی ما رسول مکرم اسلام صلی‌الله‌علیه‌وآله  باشد؛ چهره ایشان خندان بود؛ برخوردهای‌شان زیبا بود؛ سخن‌های‌شان، همراه با تبسم ظریف بود؛ «كان ضحكه التبسم»؛[۲]در رفت و آمدها، رعایت حقوق دیگران را به نحو کامل داشتند؛ سلام می‌کردند؛ در مجلسی که وارد می‌شدند، هرجا که جا بود می‌نشستند؛ جای مخصوصی نداشتند؛ در بعضی از روایات دارد، حلقه‌وار می‌نشستند تا مزیتی بین اشخاص در نشستن نباشد؛ از دوستان‌شان دل‌جویی می‌کردند؛ هر روزسراغ یاران را می‌گرفتند؛ اگر کسی نبود و نیاز به عیادت داشت، به عیادت‌شان می‌رفتند؛ اگر خدای نکرده مرحوم شده بود، به تشییع او می‌رفتند؛ خاکی بودند؛ روی زمین می‌نشستند؛ روی زمین غذا می‌خوردند؛ با برده‌ها و مسکین‌ها رفت و آمد می کردند. علامه طباطبایی ره در سنن‌النبی، سنت‌ها را آورده‌اند؛ یکی از آن سنت‌ها این است که پایشان را نزد دیگران دراز نمی‌کردند.[۳] در فرازی از الهی نامه عرض کردم: «الهی پای بی‌ادب دراز است و دست با ادب دراز است؛ دست با ادب در قنوت و پای بی ادب در مجالس». آقا رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله این‌گونه بودند.

۱،۳- پرهیز از تواضع در مقابل ثروت‌مندان

حضرت امیرالمؤمنین علیه‌السلام می‌فرمایند: «وَ مَنْ أَتَى غَنِيّاً فَتَوَاضَعَ لَهُ لِغِنَاهُ ذَهَبَ ثُلُثَا دِينِهِ»؛[۴] اگر کسی ثروتمندی را به خاطر غنایش تواضع کند، دو سوم دینش می‌رود. کرنش برای دیگران به خاطر ثروت، سازگاری با دین ندارد. در اوج ریاست و قدرت و ثروت و علم و معرفت، خوشا به حال کسی که تواضع داشته باشد.

۱،۴- بالاترین مرتبه تواضع، تواضع برای افراد دارای قدرت

«التواضع مع الرفعة کالعفو مع القدرة»؛[۵]کسی که همراه با بلندی جایگاهش تواضع کند؛ او مثل کسی است که عفو با قدرت داشته باشد.

«گدا گر تواضع کند خوی اوست                تواضع ز گردان فرازان نکوست »[۶]

تواضع در رفعت، رَفعت و رِفعت می‌آورد.

۱،۵- تواضع عامل عزت و سربلندی انسان

«التواضع لا یزید العبد إلا رفعة فتواضعوا یرفعکم الله»؛[۷]ما مامور به این امر حضرت هستیم. ﴿يَرْفَعِ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا مِنكُمْ وَالَّذِينَ أُوتُوا الْعِلْمَ دَرَجَاتٍ﴾؛[۸] اگر می‌خواهیم به رفیع الدرجات برسیم، باید تواضع داشته باشیم؛ تواضع سرلوحه زندگی باشد. این‌قدر تمرین تواضع کنیم که حال ما و مقام ما شود و ملکه شود و در نفس ما رسوخ کند. کسی که متواضع است، می‌تواند از فیض الهی بهره‌مند شود. کشاورزها زمین را که می‌خواهند بارور کنند، شخم می‌زنند.

افتادگی آموز اگر طالب فیضی                  هرگز نخورد آب، زمینی که بلند است

آب معرفت و علم که نماد آب‌های معرفتی است؛ اگر متکبر باشیم، زمین، وجود ما را آبیاری نمی‌کند. رزقنا الله ایانا و ایاکم.

[۱] تحف العقول، ابن شعبة الحراني، ج۱، ص۴۸۹٫

[۲] بحار الأنوار – ط دارالاحیاء التراث، العلامة المجلسي، ج۴۹، ص۹۱٫

[۳] سنن النبي، العلامة الطباطبائي، ج۱، ص۱۲۰٫

[۴] نهج البلاغة، الدشتي، محمد، ج۱، ص۳۴۹، حکمت ۲۲۸٫

[۵] ميزان الحكمة، المحمدي الري شهري، الشيخ محمد، ج۴، ص۳۵۵۶٫

[۶] بوستان سعدی، در نیایش خداوند، بخش۴، در مدح ابوبکر بن سعد بن زنگی

[۷] نهج الفصاحة، پاینده، ابوالقاسم، ج۱، ص۳۹۶٫

[۸] سوره مجادله، آيه ۱۱٫