حدیث اخلاقی (التزام به ذکر بسم الله الرحمن الرحیم)
قال رسول الله (صلی‌الله‌علیه‌وآله):
«کل أمر ذی بال لم یذکر فیه بسم الله فهو أبتر».[۱]
یکی از احادیثی که جدّاً انسان باید برای آن در تمام مراحل زندگی برنامه‌ریزی کند، همین حدیث شریف امروز است. دستورالعمل سیر و سلوکی و الهی رسول مکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله) است. حدیث به عنوان موجبه کلیه مطرح شده است. موجبه کلیه اگر تحت عنوان یک قانون درآید، یک قانون همگانی و همیشگی است. هر کار با ارزشی که برای انسان مهم است، در برخی نسخه‌ها «لم یُبدَء»[۲] است. اگر آغاز کار بسم‌الله نباشد، یا نام خدا برده نشود، این کار ناقص است. کار تمام کاری است که در آن بسم‌الله‌الرحمن‌الرحیم باشد.
نسبت به «بسم‌الله‌الرحمن‌الرحیم»، روایات بسیار زیادی داریم. «بسم‌الله» هم مانع را بر می‌دارد و هم مقتضی را می‌آورد. کار بی مانع و با مقتضی تحقق می‌یابد.
حضرت امیر المومنین (علیه‌السلام) نشسته بودند، یکی از یاران ایشان وارد شد خواست روی سکو بنشیند، سکو از زیر پایش در رفت و زمین خورد و سرش خون آلود شد. سرش را شست و شو دادند. پرسید: «علت زمین خوردن من چه بود»؟ حضرت فرمودند: «چون وقتی روی صندلی نشستی، «بسم‌الله‌الرحمن‌الرحیم» را نگفتی، این عقوبت فراموشی تو نسبت به «بسم‌الله» بود».[۳]
از امام صادق (علیه‌السلام) روایت است: «ولو شعر می‌خواهید بخوانید، «بسم‌الله‌الرحمن‌الرحیم» را رها نکنید».[۴]
جالب است در برخی روایات است که تعبّد به «بسم‌الله‌الرحمن‌الرحیم»، مانند تعبد به نماز در ساعات نماز است؛[۵] ﴿حَافِظُواْ عَلَى الصَّلَوَاتِ والصَّلاَةِ الْوُسْطَى﴾.[۶] چطور نماز را باید حفظ کنیم؛ اینکه تارک «بسم‌الله»، مانند تارک نماز است، حرف گزافی نیست.
امام باقر (علیه‌السلام) فرمودند: «سرقوا أکرم آیة فی کتاب‌الله، بسم‌الله‌الرحمن‌الرحیم»؛[۷] «بسم‌الله»، بزرگ‌ترین آیه است که به آن دستبرد زده شده است. سیره برخی این بوده است که صدر سوره‌های قرآن «بسم‌الله» را نمی‌آوردند.
از مرحوم ارباب نقل شده است که نامه‌ای خواست بنویسد، وقتی کاغذ را برداشت، گفت: «بسم‌الله»، وقتی قلم را برداشت، گفت: «بسم‌الله»، وقتی دوات را برداشت، گفت: «بسم‌الله» و وقتی شروع کرد به نوشتن روی کاغذ، گفت: «بسم‌الله» و بعد شروع به نوشتن «بسم‌الله‌الرحمن‌الرحیم» کرد. از علت این کار سؤال کردند، ایشان گفت: «ما مأموریم که بسم‌الله‌الرحمن‌الرحیم را بگوییم».
در آغاز سال تحصیلی برنامه‌ریزی کنیم برای اینکه این ذکر «بسم‌الله» دستورالعمل زندگی باشد.
«أَنَسٌ عَنْ رَسُولِ اللَّهِ ص مَنْ رَفَعَ قِرْطَاساً مِنَ الْأَرْضِ مَكْتُوباً عَلَيْهِ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ إِجْلَالًا لِلَّهِ وَ لِاسْمِهِ عَنْ أَنْ يُدَاسَ كَانَ عِنْدَ اللَّهِ مِنَ الصِّدِّيقِينَ وَ خُفِّفَ عَنْ وَالِدَيْهِ وَ إِنْ كَانَا مُشْرِكَيْنِ»؛[۸] کسی که کاغذی که در آن بسم‌الله‌الرحمن‌الرحیم باشد و روی زمین افتاده باشد بردارد، از صدیقین است؛ اگر پدر و مادرش هم مشرک باشند، خدا در کار آنها تخفیف می‌دهد. از این روایت می‌شود استفاده کرد که این روایت، تمثیلش بسم‌الله است، ولی تخصیص به «بسم‌الله» ندارد. نسبت به اسماء متبرکه ما وظیفه داریم. روایات دیگر هم داریم که اسماء الهی همه محترم است.
«درهای گناه و معصیت را با استغاذه ببندید و درهای طاعت را با «بسم‌الله» باز کنید».[۹] با این ذکر شریف، مانع مفقود و مقتضی موجود است. استعاذه موانع را برمی‌دارد و بسم‌الله مقتضی را موجود می‌کند. برای این کریمه « بسم‌الله‌الرحمن‌الرحیم» برنامه‌ریزی خاصی کنیم. از امروز تصمیم بگیریم تمام کارهای‌مان – ریز و درشت – با « بسم‌الله‌الرحمن‌الرحیم» باشد. برخی اولیای الهی این‌قدر این ذکر را می‌گویند که متشخص به « بسم‌الله‌الرحمن‌الرحیم» می‌شوند.
[۱] بحار الأنوار – ط دارالاحیاء التراث، العلامة المجلسي، ج۷۳، ص۳۰۵٫
[۱] الكافي- ط الاسلامية، الشيخ الكليني، ج۲، ص۶۷۲٫
[۱] مستدرك سفينة البحار، النمازي، الشيخ علي، ج۵، ص۱۷۶٫
[۱] سوره بقره، آيه ۲۳۸٫
[۱] بحار الأنوار – ط دارالاحیاء التراث، العلامة المجلسي، ج۸۲، ص۲۰٫
[۱] الدر المنثور في التفسير بالماثور، السيوطي، جلال الدين، ج۱، ص۲۹٫
[۱] مستدرك الوسائل، المحدّث النوري، ج۵، ص۳۰۴٫
