«قُلُوبُهُمْ مَحْزُونَةٌ، وَشُرُورُهُمْ مَأْمُونَةٌ، وَأَجْسَادُهُمْ نَحِيفَةٌ، وَحَاجَاتُهُمْ خَفِيفَةٌ، وَأَنْفُسُهُمْ عَفِيفَةٌ».[۱]

در خطبه ۱۹۳ نهج البلاغه‌ی شریف، خطبه معروف به متقین در اوصاف سالکان و پرهیزکاران بودیم که به فرموده حضرت امیر مؤمنان (علیه‌السلام) اوصافی را نقل کردیم. در این بیان، حضرت اوصاف دیگری را نقل می‌کنند:

منزل بیست و پنجم: حزن قلبی

«قلوبهم محزونة»؛ دلشان غمناک است، ولی ظاهرشان هیچ غمی نشان نمی‌دهد؛ «بُشرُه فی وجهه و حُزنه فی قلبه».[۲] امام صادق (علیه‌السلام) فرمودند: «الحزن من شعار العارفین».[۳] شعار انسان‌های عارف، حزن و خوف و خشیت از حضرت حق است و این باعث می‌شود همیشه به یاد حضرت حق باشند. «لو حجب الحزن عن قلوب العارفین ساعة لاستغاثوا».[۴] اگر لحظه‌ای حزن از دلشان برود، فریادشان بلند می‌شود. دعای قنوت نماز وتر امام سجاد (علیه‌السلام)، معروف به دعای حزین است. انسان حزن‌ناک و سالک، همیشه حزن دارد. «أناجیک یا موجود فی کل مکان لعلک تسمع ندائی»؛[۵] چقدر فرمایش حضرت، عالی است. حزن از انسان عارف گرفته نمی‌شود. این حزن هم با آیه ﴿أَلا إِنَّ أَوْلِيَاء اللّهِ لاَ خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلاَ هُمْ يَحْزَنُونَ﴾،[۶] منافات ندارد؛ چرا که متقین، نسبت به گذشته پشیمان نیستند و نسبت به آینده خوفناک و نگران نیستند.

منزل بیست و ششم: ایمنی دیگران از شرّ متقین

«و شرورهم مأمونة»؛ زشتی‌ها و بدیهای متقین به دیگران نمی‌رسد. بدی ندارند. دیگران از شر آنها در امنیت هستند. رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) فرمودند: «إن شر الناس منزلة عند الله یوم القیامة من یخاف الناس شره»؛[۷] بدترین مردم روز قیامت کسانی هستند که مردم از شر آنها در امان نیستند. سالکان شری ندارند که به دیگران برسد. در مسیر خوبی‌ها هستند.

منزل بیست و هفتم: چابکی جسمانی

«أجسامهم نحیفة»؛ نحیف در فارسی به معنای لاغر مردنی معنا می‌کنند؛ کسی که مانند نی شده است. نحیف در اینجا، یعنی چابک بودن. یک زرنگی و تیزروی در انجام  وظایف دارند. لاغری، به معنای چابکی و تیزهوشی است. سرعت در انجام وظایف است. ساختمان جسمانی آنها این‌طور است که آماده برای انجام وظایف هستند.

منزل بیست و هشتم: کم بودن نیازهای آنها به دیگران

«و حاجاتهم خفیفة»؛ اینها نیازهایشان بسیار اندک است. زیاده‌خواه نیستند. خفیف‌المئونة هستند و کثیر المعونة. کمک‌کردن‌شان زیاد است، ولی مئونه زندگی‌شان، ساده است. امام صادق (علیه‌السلام) وارد حمام شدند حمامی از حضرت اجازه خواست حمام را قُرِق کند، ولی حضرت اجازه نداند و فرمودند: «إن المؤمن خفیف المؤنة».[۸] متقین با کمترین نیازهای دنیایی زندگی می‌کنند، ولی بیشترین بهره‌ها را می‌برند.

منزل بیست و نهم: عفت نفس و پاک‌دامنی

«و أنفسهم عفیفة»؛ خصلت پنجم در اینجا این است که اینها پاکدامن هستند. معصوم نیستند، ولی عفیف هستند که تالی‌تلو عصمت است. در فرمایش امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) در نهج البلاغه است که «مَا الْمُجَاهِدُ الشَّهِيدُ فِي سَبِيلِ اللهِ بِأَعْظَمَ أَجْراً مِمَّنْ قَدَرَ فَعَفَّ: لَكَادَ الْعَفِيفُ أَنْ يَكُونَ مَلَكاً مِنَ الْمَلاَئِكَةِ»؛[۹] مجاهد فی‌سبیل‌الله ثوابش بیشتر از عفیف نیست که می‌تواند گناه کند و پاکدامن است. نزدیک است پاکدامن، فرشته‌ باشد. باید بکوشیم ان‌شاءالله اوصاف انسان‌های با تقوا را در زندگی پیاده کنیم. ان‌شاءالله به جایی برسیم که دل‌های ما پاک باشد. انسان سالک از آلودگی به دور است. رزقناالله‌إیاناوإیاکم.

[۱] نهج البلاغة، الدشتي، محمد، ج۱، ص۲۰۴، خطبه ۱۹۳٫

[۲] بحار الأنوار – ط دارالاحیاء التراث، العلامة المجلسي، ج۶۴، ص۳۱۰٫

[۳] بحار الأنوار – ط دارالاحیاء التراث، العلامة المجلسي، ج۶۹، ص۷۰٫

[۴] بحار الأنوار – ط دارالاحیاء التراث، العلامة المجلسي، ج۶۹، ص۷۰٫

[۵] بحار الأنوار – ط دارالاحیاء التراث، العلامة المجلسي، ج۸۴، ص۲۸۸٫

[۶] سوره یونس، آيه ۶۲٫

[۷] نهج الفصاحة، پاینده، ابوالقاسم، ج۱، ص۳۲۷٫

[۸] وسائل الشيعة، الشيخ الحر العاملي، ج۱، ص۳۸۱، أبواب آداب الحمام والتنظیف والزینة، باب۲۲، ح۳، ط الإسلامية.

[۹] نهج البلاغة، الدشتي، محمد، ج۱، ص۳۸۷، حکمت ۴۷۴٫