حدیث اخلاقی (منازل سیر و سلوک در خطبه متقین)

«فَمِنْ عَلاَمَةِ أَحَدِهِمْ أَنَّكَ تَرَى لَهُ قُوَّةً فِي دِين، وَحَزْماً فِي لِين، وَإِيمَاناً فِي يَقِين، وَحِرْصاً فِي عِلْم، وَعِلْماً فِي حِلْم، وَقَصْداً فِي غِنًى، وَخُشُوعاً فِي عِبَادَة، وَتَجَمُّلا فِي فَاقَة، وَصَبْراً فِي شِدَّة، وَطَلَباً فِي حَلاَل، وَنَشَاطاً فِي هُدًى، وَتَحَرُّجاً عَنْ طَمَع. يَعْمَلُ الأعْمَالَ الصَّالِحَةَ وَهُوَ عَلَى وَجَل. يُمْسِي وَهَمُّهُ الشُّكْرُ، وَيُصْبِحُ وَهَمُّهُ الذِّكْرُ. يَبِيتُ حَذِراً وَيُصْبِحُ فَرِحاً; حَذِراً لَمَّا حُذِّرَ مِنَ الْغَفْلَةِ، وَفَرِحاً بِمَا أَصَابَ مِنَ الْفَضْلِ وَالرَّحْمَةِ. إِنِ اسْتَصْعَبَتْ عَلَيْهِ نَفْسُهُ فِيَما تَكْرَهُ لَمْ يُعْطِهَا سُؤْلَهَا فِيَما تُحِبُّ».

در اوصاف سالکان بودیم و کسانی که جزو برجستگان و جزو کسانی هستند که مسیر حق را می‌پیمایند و به حضرت حق می‌رسند. در این تعبیر حضرت امیرالمؤمنین (علیه‌السلام)، امام سالکان به عنوان علامت مطرح می‌کنند. از خصوصیات متقین این ۱۲ نشانه است. مسیر سیر و سلوک را مشخص می‌کنند. تقاضا می‌کنم از همه کسانی که مسیر حق را می‌پیمایند و به ویژه کارگزاران نظام اسلامی و به خصوص کسانی که تازه مسئولیت جدید به اعتماد مردم نصیب‌شان شده از رئیس جمهور تا شوراها که خدا را شکر کنند و سعی کنند این اوصاف را داشته باشند: 

منزل سی و هشتم: قوت در دین

• اینها در دین خود دارای قوت هستند و نیرومند هستند. یک مسئول و سالک، باید قوت دینی داشته باشد.

منزل سی و نهم: قاطعیت همراه با ملایمت

• با قاطعیت کارها را انجام می‌دهند، ولی خشن نیستند.

 در عین قاطعیت باید مواظب حرف‌هایش باشد، به خصوص رئیس جمهور با خشونت حرف نزند و با ملایمت حرف بزند. به تعبیر امام رحمه‌الله: «رئیس جمهور نظام اسلامی باید بر دل‌ها حکومت کند، نه تنها بر تن‌ها».

منزل چهلم: ایمان همراه با یقین

• باید ایمان او همراه باور باشد. اگر انسانی اهل باور بود، کارها را پیش می‌برد.

اطمینان به توانایی داخل و توکل به عطیه‌های باری‌تعالی داشته باشند. به تعبیر امام‌صادق (علیه‌السلام): «إِنَّ الْإِيمَانَ أَفْضَلُ مِنَ الْإِسْلَامِ وَ إِنَّ الْيَقِينَ أَفْضَلُ مِنَ الْإِيمَانِ وَ مَا مِنْ شَيْ‌ءٍ أَعَزَّ مِنَ الْيَقِينِ». باید به باور برسند. سخن‌های نسنجیده نزنند.

منزل چهل و یکم: حرص در دانش

• در دانش حریص باشد. آنچه مربوط به حوزه‌های علمیه و دانشگاه‌ها است، دایر کند.

منزل چهل و دوم: علم همراه با حلم

• دانش و آگاهی او همراه بردباری باشد. 

امام صادق (علیه‌السلام) در حدیثی به عنوان بصری می‌فرمایند: «فمن قال لک ان قلت واحدة سمعت عشراً فقل إن قلت عشرا لم تسمع واحدة … فاسأل العلماء ما جهلت، وإياك أن تسألهم تعنّتاً». 

منزل چهل و هفتم: میانه‌روی همراه با بی‌نیازی

• در حالی که بی‌نیاز است و خیلی از چیزها را جزو بی‌نیازی می‌داند، ولی میانه‌روی را رعایت کند. اگر سالی بودجه کشور خوب بود، افراط و تفریط نکند.

منزل چهل و هشتم: خشوع در عبادت

• خشوع در عبادت داشته باشد.

منزل چهل و نهم: آراستگی همراه با تهی‌دستی

• آراستگی در عین تهی‌دستی داشته باشد. اگر مملکت دچار کمبود بودجه شد، با بلندطبعی مردم و دولت را عبور دهد.

مؤمنین طوری هستند که ﴿يَحْسَبُهُمُ الْجَاهِلُ أَغْنِيَاء مِنَ التَّعَفُّفِ﴾؛ این قدر عفیف هستند که نادان‌ها گمان می‌کنند دارا هستند. هم خود عفت دارند و هم دیگران را دعوت به عفت می‌کنند. اگر اینها آزادمرد بودند، می‌گفتند: «الْمَنِيَّةُ وَلاَ الدَّنِيَّةُ»؛ ما مرگ را می‌پذیریم، ولی ذلت را نمی‌پذیریم. جمله امام حسین (علیه‌السلام) این است: «هَيْهَاتَ مِنَّا الذِّلَّةُ».

منزل پنجاهم: صبر در مشکلات

• در شدائد و مشکلات صبر داشته باشد.

منزل پنجاه و یکم: طلب حلال

• حلال‌خوار باشد و طلب حلال کند.

منزل پنجاه و دوم: نشاط در هدایت

• در مسیر هدایت و سعادت نشاط داشته باشد. به قدر توان زحمت بکشد.

منزل پنجاه و سوم: پرهیز از طمع

• بپرهیزد از طمع و اینکه آز داشته باشد و اینکه چشمش به دست دیگران باشد؛ به خصوص به دست خارجی‌هایی که به تعبیر مقام معظم رهبری با دستکش مخملی، ولی مشت فولادین می‌آیند، و ظاهر و باطن‌شان دو تا است. 

حضرت امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) در جای دیگری از نهج‌البلاغه می‌فرمایند: «الطَّمَعُ رِقٌّ مُؤَبَّدٌ». اگر چشم‌مان به دست دیگران باشد، همیشه اسیر آنها هستیم. حق، معیار ما است. اگر عقل‌مان را بر اعمال‌مان و هواهای‌مان حاکم کردیم، می‌توانیم مسیر حق برویم و شیطان به ما دسترسی ندارد؛ چرا که پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله) فرمودند:«ثلاثة معصومون من ابلیس و جنوده: الذاکرون لله و الباکون من خشیة الله و المستغفرون بالاسحار»؛ سه گروه هستند که از شرّ شیطان و لشکرش در امان هستند؛ کسانی که همواره ذکر خدا می‌گویند و از ترس خداوند گریه می‌کنند و در سحرها استغفار می‌کنند.

ان‌شاءالله دست‌اندرکاران ما به خصوص مسئولین جدید این گونه باشند. قول‌شان با عمل‌شان یکی باشد و اهل یقین باشند، نه اینکه خدای نخواسته نفاق داشته باشند.