حدیث اخلاقی (مکارم اخلاقی)

حدیث امروز از احادیثی است که می‌طلبد برای آن برنامه ریزی ویژه داشته باشیم. پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) کامل‌کننده‌ی مکارم اخلاق بودند و فرمودند: «انی بعثت لاتمم مکارم الاخلاق».[۱] فلسفه بعثت ایشان، اتمام مکارم اخلاقی بود. مکارم اخلاقی، غیر از محاسن اخلاقی است. محاسن این است که انسان، صفات خوب داشته باشد. در مکارم اخلاقی، خوب بودن دیگران هم مورد توجه است. نه تنها خود خوب است، دیگران را هم به خوبی دعوت می‌کند. مکارم اخلاقی بالاتر از محاسن اخلاقی است. حسن خلق با مکارم اخلاقی، چنین تفاوتی دارد که دیگران را هم به صفات خوب اخلاقی دعوت می‌کند.

ذات نایافته از هستی بخش            چون تواند که بود هستی بخش

خشک ابری که بود زآب تهی         ناید از وی صفت آب دهی[۲]

امام صادق (علیه‌السلام) به صحابه خود فرمودند: «إِنَّا لَنُحِبُّ مَنْ كَانَ عَاقِلًا فَهِماً فَقِيهاً حَلِيماً مُدَارِياً صَبُوراً صَدُوقاً وَفِيّاً».[۳]

حضرت چندین صفت را بیان کردند و فرمودند: ما کسی که این خصلت‌ها را داشته باشد، دوست داریم و می‌پسندیم. حضرت، صاحب مکارم اخلاقی را بیان کردند.

عقل

صفت اول این است که کسی که «عاقل» باشد. عقل چیست؟ «مَا عُبِدَ بِهِ الرَّحْمَنُ وَ اكْتُسِبَ بِهِ الْجِنَانُ»؛[۴] جنان، به فتح، یا کسر جیم.

فهم

صفت دوم: «فَهِم». فَهِم، یعنی اهل فَهم باشد. ملاک در فهم، خواندن نیست؛ بلکه دانستن و بعد فهمیدن، ملاک است. خیلی‌ از افراد می‌خوانند، ولی نمی‌دانند و یا می‌دانند، ولی نمی‌فهمند. حضرت سلیمان (علیه‌السلام)، اهل فهم بود و جمع بین مُلک و نبوت کرد. اگر فهم نباشد، فاجعه به بار می‌آورد.

تفقه در دین

خصلت سوم این است که فرمودند: «فقیها»؛ یعنی باید اسلام‌شناس باشد. فقه، فهم است؛ فهم دین. الآن فقیه اصطلاحی‌ کسی است که احکام الهی را بداند، ولی در اصطلاح اسلامی، یعنی کسی که اسلام‌شناس باشد.

حلم

خصلت چهارم این است: «حلیما»؛ یعنی بردبار باشد. عالم اگر بردبار نباشد، همه را هدر می‌دهد. انسان هم باید مانند خدا حلیم باشد.

چرا به غذای حلیم، حلیم می‌گویند؟ چون با همه‌ی مزاج‌ها می‌سازد. با هیچ مزاجی، تدافع ندارد، به آن حلیم می‌گویند. به قول آن آشپز که می‌گفت: این‌قدر به آن چوب و کف‌گیر می‌زنند و به هم‌ می‌زنند. پتک می‌خورد و صبوری می‌کند، تا چنین غذایی می‌شود. عالم هم باید این‌طور باشد؛ یعنی سنگ صبور حوادث باشد و از چیزی گُر نگیرد. این طور باشد، دیگران را می‌تواند بسازد و در پالایشگاه نفسش بسازد. عالِم، باید کار مادر را کند. مادر شیرده، همه فرم غذا می‌خورد، ولی با مزاج بچه تحویل می‌دهد. حضرت علی (علیه‌السلام) فرمودند: «جل الخالق از این کارخانه‌ای که خدا ساخته و شیر مطبوعی تحویل می‌دهد» که مثالِ علم می‌شود! اگر کسی شیر در خواب ببیند، در اکثر موارد تعبیر به علم می‌شود. شیر، نماد علم است؛  چون بردبار و صبور است.

از ۸ صفت، ۴ صفت را گفتیم و ان‌شاء‌الله باقی را در جلسه آینده می‌گوییم. امیدواریم خدا به همه ما توفیق دهد بتوانیم مکارم اخلاق را در خود پیاده کنیم.

خلاصه جلسه گذشته

در بانک‌داری اسلامی گفتیم بانک ضرورت دارد و بانک اسلامی هم ضرورت است. ما بانک اسلامی را جدای از نظام اقتصادی اسلام نمی‌دانیم. اصولی را برای نظام اقتصادی اسلام تقدیم کردیم؛ نخستین اصل این بود که به نظر اسلام، اقتصاد جدای از حضرت حق نیست؛ بر خلاف سوسیالیسم و ماتریالیسم که قائل به عدم مالکیت انسان، یا مادی‌گرایی است؛ یا کاپیتالیسم که مالکیت انسان را محدود نمی‌کند؛ ﴿لِلّهِ مُلْكُ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ﴾،[۵] ﴿لَهُ مُلْكُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ﴾.[۶]

[۱] مستدرك سفينة البحار، النمازي، الشيخ علي، ج۲، ص۶۸۸٫

[۲] جامی، هفت اورنگ، سبحةالأبرار، بخش۱۹٫

[۳] الكافي- ط الاسلامية، الشيخ الكليني، ج۲، ص۵۶٫

[۴] الكافي- ط الاسلامية، الشيخ الكليني، ج۱، ص۱۱٫

[۵] سوره مائده، آيه ۱۲۰٫

[۶] سوره حدید، آيه ۵٫