در هیچ تعبیر روایتی نداریم که نماز را خواند، بلکه داریم اقامه کرد. نماز ستون دین است. ستون و تکیه گاه معارف است. ستون خیمه دین را نماز نگه می دارد. می شود این حرف را زد که خصلت انسان های با تقوا که اقامه نماز است، اقامه دین هم دارند.
استاد هادی عباسی خراسانی از اساتید بزرگوار حوزه علمیه قم و از مفسرین قرآن کریم، در گفتگو با خبرنگار پایگاه اطلاع رسانی نشست دوره ای اساتید به ادامه گفتگو در تفسیر ترتیبی قرآن کریم پرداخت. این استاد حوزه علمیه قم در این قسمت از گفتگو به تفسیر آیه ۳ از سوره شریفه بقره و تبیین سه خصلت متقین اشاره نمود.
۱- ایمان به غیب اولین خصلت و ویژگی متقین
صاحب کتاب الهی نامه در ابتدای گفتگو خاطرنشان کرد: اولین خصلت و ویژگی برای انسان متقی در سومین آیه کریمه سوره مبارکه بقره ایمان به غیب است.
۲– احتمالات تفسیری بالغیب چیست؟
وی در همین زمینه به بیان چند احتمال در فقره «بالغیب» (بقره/ سوره ۲، آیه ۳) پرداخت.
۲٫۱- پیدا و پنهان برای آنها تفاوتی ندارد
استاد عباسی خراسانی خاطرنشان کرد: آیا باء به معنای ظرفیت است؟ آیا معنایش این است که در خلوت و در پنهان اینها ایمان به خدا دارند؟ چنان چه در جلوت و عیان هم معتقد به خدا هستند؟ ایمانشان در غیب است؟ آیا غیب ظرف و جایگاه تحقق ایمان است؟
وی در ادامه بیان کرد: در این صورت باء در بالغیب به معنای فی است. «یؤمنون فی الغیب»؛ «لیعلم الله من یخافه بالغیب» (مائده/ سوره ۵، آیه ۹۴) در سوره مائده آیه ۹۴ آمده است. کسانی که از خدا در پنهان می ترسند. طبق این احتمال انسان های مؤمن و با تقوا همان طور که وقتی در میان مردم هستند، مراقبت از اعمالشان و حفظ و حفاظت ایمانشان دارند، در نهان و خفا هم همین گونه هستند. پیدا و پنهان برای آنها یکسان است و تفاوتی ندارد.
۲٫۲- غیب سبب ایمان آنهاست
این استاد حوزه علمیه قم اضافه نمود: این احتمال هم هست که باء به معنای سببیت باشد. احتمال دیگر اینکه ایمان متعدّی به باء شده است، برای سببیت باشد؛ غیب سبب ایمان اینها هست. اینها همان طور که ایمان به سبب ظاهر دارند، ایمان به سبب باطن هم دارند. ظاهر و باطن آنها مؤمن است. بر خلاف منافق که ایمان به ظاهر دارد، ولی به باطن ندارد. اگر این چنین باشد، «یؤمنون بالغیب» (بقره/ سوره ۲، آیه ۳) یعنی به سبب غیب هستند؛ مانند اینکه شما به وسیله قلم می نویسید؛ کتبت بالقلم. منافقان «قالوا آمنا بافواههم و لم تؤمن قلوبهم» (مائده/ سوره ۵، آیه ۴۱) دل هایشان ایمان ندارد؛ ولی زبانشان ایمان دارد. یؤمنون بالغیب یعنی ایمان قلبی و باطنی دارند؛ متقین ایمان غیبی دارند.
۲٫۳- ایمان متصل به غیب شده است
استاد عباسی خراسانی خاطرنشان کرد: احتمال دیگر آن است که باء برای تعدیه و صله بوده باشد؛ یعنی در اینجا مراد به کلمه «بالغیب» (بقره/ سوره ۲، آیه ۳) فقط بای صله و تعدیه باشد؛ ایمان متصل به غیب شده است؛ متعلق ایمان غیب است، به طور مطلق! در قرآن هم زیاد این بای تعدیه به کار برده می شود. می توان گفت «بالآخرة هم یوقنون» (بقره/ سوره ۲، آیه ۳) متعلق این غیب است. آخرت متعلق در آن آیه است و اینجا متعلق غیب است.
وی افزود: نتیجه این می‌شود که چه حاضر باشند و چه غایب و چه ظاهر و چه باطن، به غیب ایمان دارند. اینها به نادیدنی ها ایمان دارند. اگر دیگران دنبال ظاهر هستند و ظاهرگرا، اینها «هو الاول و الآخر و الظاهر و الباطن» (حدید/ سوره ۵۷، آیه ۳) را ایمان دارند. خداوند هم عالم به غیب و هم شهادت است؛ هم اسم ظاهر و هم باطن دارد. چنان که هم اسم اول دارد و هم اسم آخر. متقین این گونه حالتی دارند که مؤمن به غیب هستند.
استاد عباسی خراسانی خاطرنشان کرد: گویا در این احتمال غیب، متعلق ایمانشان شده است. از میان احتمالات این احتمال بهتر است. باب افعال به وسیله با متعدی شده است. اینها مؤمن به غیب هستند.
۳- اقامه نماز دومین خصلت و ویژگی متقین
این مفسر قرآن کریم در ادامه بیان کرد: دومین صفت متقین اقامه نماز است. «یقیمون» (بقره/ سوره ۲، آیه ۳) از قیام و قوام است. قبلا در صراط مستقیم معنایش را عرض کردیم.
وی اضافه نمود: واژه جدید واژه شریف صلات است. صلات یا از صلی است و یا صلو. معمولا به شیئی که خمیده است، گاهی صلی و صلو اطلاق می شود. یکی از واژه های پرکاربرد در آیات شریفه قرآن است. صلات را صلات می گویند، چون در آن دعا و انحنا و خضوع و خشوع است.
استاد عباسی خراسانی خاطرنشان کرد: جالب این است که نسبت به نماز اقامه نماز است. در هیچ تعبیر روایتی نداریم که نماز را بخواند، بلکه داریم اقامه کرد. نماز ستون دین است. ستون و تکیه گاه معارف است. ستون خیمه دین را نماز نگه می دارد. می شود این حرف را زد که خصلت انسان های با تقوا که اقامه نماز است، اقامه دین هم دارند.
وی افزود: چقدر آیات مختلفی در قرآن داریم؛ مانند سوره مؤمنون: «و الذین هم علی صلواتهم یحافظون» (مؤمنون/ سوره ۲۳، آیه ۹) ظاهرا با صفت متقین سازگاری دارد.
این استاد حوزه علمیه قم در ادامه بیان کرد: متقین هم مراقب هستند؛ در میان خطرات خود را نگه می دارند؛ برای همین صفت قیام برای کعبه هم آمده است. «جعل الله الکعبة البیت الحرام قیاما للناس» (مائده/ سوره ۵، آیه ۹۷)
وی اضافه نمود: این انسان به پا خاسته و ایستاده است. این انسان اقامه نماز دارد که «انّ الصلاة تنهی عن الفحشاء و المنکر» (عنکبوت/ سوره ۲۹، آیه ۴۵) تعبیر زیبایی است! جزو کسانی نیستند که «الذین هم عن صلاتهم ساهون» (ماعون/ سوره ۱۰۷، آیه ۵)؛
صاحب الهی نامه خاطرنشان کرد: این افراد، همیشه اقامه نماز و دین دارند و توصیه به نماز دارند. «و اوصانی بالصلاة» (مریم/ سوره ۱۹، آیه ۳۱) به یاد حضرت حق هستند. «اقم الصلاة لذکری» (طه/ سوره ۲۰، آیه ۱۴) دعا، ذکر و حالشان هم نماز است. «رب اجعلنی مقیم الصلاة و من ذریتی ربنا و تقبل دعاء» (ابراهیم/ سوره ۱۴، آیه ۴۰)
۴- انفاق از رزق سومین خصلت و ویژگی متقین
استاد هادی عباسی خراسانی خاطرنشان کرد: عرب به آنچه انسان را به کمال برساند، رزق می گوید. انفاق هم از نفق است و نفق به معنای آن راه ها و تونل های زیرزمینی است. از آنچه روزی آنها شده دست دهنده دارند. دستشان بسته نیست؛ مغلوله نیست. دستشان مبسوط است؛ دست معطی است. در ادعیّه داریم که خدا دهنده است. شما هم دست دهنده داشته باشید. می شود استفاده کرد که انفاق اینها «ممّا رزقناهم» (بقره/ سوره ۲، آیه ۳) است. از بعض روزی شان انفاق می کنند. از همانچه روزی شان شده انفاق می کنند. «ینفقون» (بقره/ سوره ۲، آیه ۳) یعنی انفاقشان ادامه دارد. انفاق باید از خودشان باشد و از حلال نه از حرام.
وی افزود: برخی گمان می کنند انفاق از اموال است؛ خیر! انفاق از دارایی و دانایی است. دارایی اعم از مال و غیر آن است؛ علم هم جزو دارایی انسان است. اخلاق هم قابل انفاق است. «یسئلونک ماذا ینفقون قل العفو» (بقره/ سوره ۲، آیه ۲۱۹) کسی به ایثار می رسد و اهل گذشت است.
این استاد درس خارج حوزه اضافه نمود: در تفسیر روایی آیه برسیم، این انفاق را امام صادق علیه السلام فرمودند: «ممّا علمناهم یبثون» (مجمع البيان في تفسير القرآن- ط دار المعرفة، الشيخ الطبرسي، ج ۱، ص ۱۲۲) «زکات العلم نشره» (غرر الحكم و درر الكلم، التميمي الآمدي، عبد الواحد بن محمد، ج۱، ص۲۹۰)
وی در ادامه بیان کرد: می شود گفت که انسان های متقی و پرهیزگار در این سه صفت، یک صفت فردی و نفسانی دارند که ایمان به غیب است. یک کار فردی دارند که اقامه نماز است و یک کار اجتماعی است که انفاق «ممّا رزقناهم» (بقره/ سوره ۲، آیه ۳) است. انسان های متقی بسته نیستند. در میان جمع است، ولی دلش جای دیگر است.
هرگز وجود حاضر غایب شنیده ای
من در میان جمع و دلم جای دیگر است
(دیوان اشعار سعدی، غزل ۶۳)
استاد عباسی افزود: آنها در میان آسیب ها هستند، ولی مراقب آفت ها هستند. غیب، ایمان اینها است و نماز، کار اینها است و انفاق سیره اینها است. دیگران ظاهرگرا هستند؛ ولی اینها صاحب دل هستند و دنبال مسائل معنوی. با اقامه نماز فحشا و منکر را انجام نمی دهند. اهل انفاق هستند و اهل گذشت مالی و غیر آن. گاهی یک سلام و خوبی به دیگران است. متقین چنین فضائلی دارند.
ان شاء الله ما جزو متقین باشیم و اهل ایمان به غیب و اهل اقامه نماز و انفاق فی سبیل الله باشیم
