مراقبت از راهزن‌ ها و شبهه‌ های علمی و شهوت‌ های عملی، یعنی جهل و جهالت باید هر لحظه در این پیمودن راه مراقبت داشته باشد. عرض ما این است که هدی که حقیقت صراط مستقیم است، در مقابل آن، هوی قرار دارد. در مورد هدی، در سوره بقره می خوانیم:﴿هُدًى لِّلْمُتَّقِينَ﴾ (بقره/ سوره۲، آیه ۲) که بهترین هدایت، برای متقین است. اگر قرار باشد طریق هدی را در نظر بگیریم، مقابلش هوی و سقوط است؛ به عبارت دیگر، مقابل صعود، سقوط است.

استاد هادی عباسی خراسانی از اساتید بزرگوار حوزه علمیه قم در گفتگو با خبرنگار پایگاه اطلاع رسانی نشست دوره ای اساتید به بیان تفسیر سوره مبارکه حمد پرداخت. این مفسر قرآن کریم در این قسمت از گفتگو به بیان تبیین آیاتی از سوره مبارکه حمد پرداخت.

(اعوذ بالله من الشیطان الرجیم بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ الْحَمْدُ للّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ مَالِكِ يَوْمِ الدِّينِ إِيَّاكَ نَعْبُدُ وإِيَّاكَ نَسْتَعِینُ اهدِنَا الصِّرَاطَ المُستَقِيمَ صِرَاطَ الَّذِينَ أَنعَمتَ عَلَيهِمْ غَيرِ المَغضُوبِ عَلَيهِمْ وَلاَ الضَّالِّينَ﴾ (فاتحه/ سوره ۱، آیه ۱ تا ۷)

این استاد درس خارج حوزه در ابتدای گفتگو خاطرنشان کرد: در بیان کریمه ﴿اهدنا الصراط المستقیم﴾ باید گفت: صراط مستقیم بزرگراهی است که هیچ گونه انحرافی ندارد، اما مراقبت از انحراف باید در آن رعایت شود. خود راه، مستقیم و بزرگراه است؛ دارای سبل است؛ ولی پیمایش آن برای رونده نیاز به مراقبت است و این دو منافات ندارد.

آغاز و انجام صراط مستقیم

استاد هادی عباسی خراسانی افزود: سؤال مهمی است که شاید یکی از اصول صراط مستقیم است، این است که آغاز و انجام صراط مستقیم از کجا است و به کجا است. آغاز صراط مستقیم حضرت حقّ است. در سوره مبارکه حمد، صراط مستقیم ترسیم شده است؛ از ﴿رب العالمین﴾ تا ﴿مالک یوم الدین﴾ پیمایش و آغاز و انجام صراط مستقیم است؛ چون انسان مسافر الی الله است. این سفرش از ﴿رب العالمین﴾ تا ﴿مالک یوم الدین﴾ است. آغاز سفر با ستایش باری تعالی است که بهترین مراحل آغازین است و به عبارت بهتر سفر از خدا به خدا است.

وی در ادامه بیان کرد: آقایان عرفا در عرفان معمولا آغاز سفر را از خلق به حق می ‌دانند. در سفر قرآنی سوره حمد و پیمودن صراط مستقیم سفر از حق به حق است؛ و جمله و کلام شریف استرجاع و کلمه طیبه ﴿إِنَّا لِلّهِ وَإِنَّا إِلَيْهِ رَاجِعونَ﴾ ترسیم این راه است.

این استاد حوزه علمیه قم اضافه نمود: کلمه دیگری است که این صراط را ترسیم می ‌کند. از ﴿رب العالمین﴾ تا ﴿مالک یوم الدین﴾ بحث صراط مستقیم مطرح است. و تمام خطرات هم در همین جا است که انسان باید مراقب باشد تا بی ‌راهه و کج‌ راهه نرود و اعوجاج نداشته باشد و بی‌هدف نرود. میان ‌برترین و برترین راه را انتخاب کند. و آن راه صراط مستقیم است و ﴿إهدنا الصراط المستقیم﴾ هم معنایش همین است.

وی افزود: (اهدنا الصراط المستقیم) شامل هم هدایت تکوینی و هم هدایت تشریعی می گردد و  نفس صراط مستقیم هم هادی پیماینده و رونده این صراط مستقیم است. سبحان الله از عظمت قرآن!

صراط مستقیم و طریق هُدی و طریق هَوی

استاد هادی عباسی خراسانی خاطرنشان کرد: مراقبت از راهزن‌ ها و شبهه‌ های علمی و شهوت‌ های عملی، یعنی جهل و جهالت باید هر لحظه در این پیمودن راه مراقبت داشته باشد. عرض ما این است که هدی که حقیقت صراط مستقیم است، در مقابل آن، هوی قرار دارد. در مورد هدی، در سوره بقره می خوانیم:﴿هُدًى لِّلْمُتَّقِينَ﴾ (بقره/ سوره۲، آیه ۲) که بهترین هدایت، برای متقین است. اگر قرار باشد طریق هدی را در نظر بگیریم، مقابلش هوی و سقوط است؛ به عبارت دیگر، مقابل صعود، سقوط است.

نکاتی از سوره طه در مورد صراط مستقیم

الف: سوره طه بیانگر سیر من الحق إلی الحق در صراط مستقیم

این مفسر قرآن کریم در ادامه بیان کرد: ان شاء الله آیات سوره مبارکه طه را ملاحظه بفرمایید؛ ما سوره مبارکه طه را بیانگر و تفصیل سیر من الحق الی الحق در سوره حمد می دانیم. و جالب اینجا است که آهنگ سوره مبارکه طه به عنوان هُدی و هَدی است.

ب: مستکبران موانع صراط مستقیم

وی در ادامه به این آیه شریفه از سوره مبارکه طه اشاره نمود: ﴿وَأَضَلَّ فِرْعَوْنُ قَوْمَهُ وَمَا هَدَى﴾ (طه/ سوره۲۰، آیه ۷۹٫) آیات ۷۹ به بعد را ملاحظه فرمایید.

ج: طور سینا ترسیم صراط مستقیم در گذشته

استاد عباسی خراسانی اضافه نمود: ﴿وَنَزَّلْنَا عَلَيْكُمُ الْمَنَّ وَالسَّلْوَى﴾ (طه/ سوره۲۰، آیه ۸۰٫) طور سینا هم ترسیم صراط مستقیم در گذشته است.

د: توجه به غذای حلال برای سیر در صراط مستقیم

وی افزود: نتیجه کلام سابق این می شود که ﴿كُلُوا مِن طَيِّبَاتِ مَا رَزَقْنَاكُمْ﴾ (طه/ سوره۲۰، آیه ۸۱) انسانی که در صراط مستقیم است، حلال ‌خوار است. طهارت ظاهری و باطنی شرط این راه است.

وی اضافه نمود: «اللهم ارزقنا توفیق الطاعة» دعای امام زمان را بخوانید و دعایی که خدایا باطن ما را هم از حرام و شبهه دور گردان (المصباح- جنة الأمان الواقية و جنة الإيمان الباقية‌، الكفعمي العاملي، الشيخ ابراهيم، ج ۱، ص ۲۸۰٫)

ه: طغیان، انحراف از صراط مستقیم

این استاد درس خارج حوزه  علمیه قم در ادامه بیان کرد: ﴿كُلُوا مِن طَيِّبَاتِ مَا رَزَقْنَاكُمْ وَلَا تَطْغَوْا فِيهِ﴾ (طه/ سوره ۲۰، آیه ۸۱٫) پس معلوم می شود که طغیان انحراف از صراط مستقیم است. ﴿كَلَّا إِنَّ الْإِنسَانَ لَيَطْغَى﴾ (علق/ سوره ۹۶، آیه ۶٫)

وی در ادامه به این آیه شریفه اشاره نمود: ﴿يَا أَيُّهَا الْإِنسَانُ إِنَّكَ كَادِحٌ إِلَى رَبِّكَ كَدْحًا فَمُلَاقِيهِ﴾ (انشقاق/ سوره ۸۴، آیه ۶٫) انسان در سوره مبارکه حمد مسافری است که سفر او از حق به حق است و روزی او من و سلوی است و وادی او طور ایمن است. در این وادی حرکت می کند.و مخالف این حرکتش طغوی است و موافق این حرکتش تقوی است. ﴿هدی للمتقین﴾ (بقره/ سوره ۲، آیه ۲) است.

و: لزوم تقوا داشتن و طغوی نداشتن برای پیمودن صراط مستقیم

استاد عباسی خراسانی خاطرنشان کرد: سبحان الله! می‌توانیم بگوییم سالک در صراط مستقیم باید مراقب تقوا و طغوا باشد. بله باید مراقب هر دو باشد. طغیان نکند و مراقبت داشته باشد. ﴿و لا تطغوا﴾ (طه/ سوره ۲۰، آیه ۸۱) اگر طغیان آمد، غضب می‌آید و اگر غضب بیاید رکود می ‌آید و اگر رکود بیاید سفر تعطیل می شود؛ نعوذ بالله! دیگر نمی‌ تواند مسافر الی الله باشد؛ بلکه مسافر إلی الشیطان و إلی الهوی می ‌شود.

ز: طغیان در مسیر صراط مستقیم منجر به غضب الهی می شود

این مفسر قرآن کریم اضافه نمود: ﴿فَيَحِلَّ عَلَيْكُمْ غَضَبِي﴾ (طه/ سوره ۲۰، آیه ۸۱) اگر از حدود الهی تجاوز کند، خشم الهی به او سرایت می ‌کند و در خشم و غضب قرار می گیرد؛ ﴿وَمَن يَحْلِلْ عَلَيْهِ غَضَبِي فَقَدْ هَوَى﴾ (طه/ سوره ۲۰، آیه ۸۱) کسی که غضب بر او حلول کند، این در هوی قرار می گیرد و اهل هُوی می‌ شود. ابزار هویه که برای لحیم کردن است، سر به زیر است. دیگر نمی تواند صعود و قیام داشته باشد و نمی ‌تواند صفت صراط مستقیم که استقامت و ثبات و مقاومت است را داشته باشد.

ح: چهار پیش نیاز پیمودن صراط مستقیم

استاد هادی عباسی خراسانی خاطرنشان کرد: ﴿وَإِنِّي لَغَفَّارٌ لِّمَن تَابَ وَآمَنَ وَعَمِلَ صَالِحًا ثُمَّ اهْتَدَى﴾ (طه/ سوره ۲۰، آیه ۸۲٫) پیش نیاز هدایت در این مسیر این است که انسان باید به غفران برسد. اگر از دیگران گذشت، می ‌تواند از صراط بگذرد. اگر اهل توبه و انابه و ایمان و عمل صالح بود، می ‌تواند بگذرد.

وی افزود: این چهار مطلب بعد از طهارت پیش نیاز سیر و سلوک در صراط مستقیم است. گذشت، توبه، ایمان و عمل صالح این چهار مورد که آمد ﴿ثم اهتدی﴾ (طه/ سوره ۲۰، آیه ۸۲٫) نتیجه ‌اش هدایت است؛ بعد از آن به رضایت الله می ‌رسد. آیات را ببینید. اولین مرحله رضایت خدا است تا به رضایت انسان برسد.

نقش انابه در طی صراط مستقیم و فرق آن با توبه

صاحب کتاب الهی نامه در ادامه بیان کرد: جالب اینجا است که در این پیمایشِ صراط مستقیم، مأمور به ﴿وَمَن تَابَ مَعَكَ﴾ (هود/ سوره ۱۱، آیه ۱۱۲) هم هست. شاید همین معنی انابه باشد. ﴿وَإِلَيْهِ أُنِيبُ﴾ (هود/ سوره ۱۱، آیه ۸۸) باشد. چون اوبه از توبه بالاتر است. توبه فقط خودش بر می‌ گردد. ولی در انابه با اراده برمی گردد و دیگران را هم بر می ‌گرداند.

 ائمه علیهم السلام مهدی و هادی در صراط مستقیم

این مفسر قرآن کریم اضافه نمود: خودش رونده ای است که هادی می شود. مهتدی ای است که هادی می شود. و اینجا است که گفتیم در صراط مستقیم هادی و مهدی یکی است. و ائمه ما علیهم السلام هم هادی و هم مهدی هستند. و آخرین شان ملقب به لقب شریف المهدی است و کسی که المهدی عجل الله فرجه الشریف است قطعا خودش راه رفته است.

پیروی از هوی مانع پیمودن طریق در صراط مستقیم

استاد هادی عباسی خراسانی خاطرنشان کرد: ﴿إِنَّ هُدَى اللّهِ هُوَ الْهُدَى وَلَئِنِ اتَّبَعْتَ أَهْوَاءهُم بَعْدَ الَّذِي جَاءكَ مِنَ الْعِلْمِ مَا لَكَ مِنَ اللّهِ مِن وَلِيٍّ وَلاَ نَصِيرٍ﴾ (بقره/ سوره ۲، آیه ۱۲۰٫) دیگر اینجا هدایت الهی باید او را از هوی باز دارد.

وی افزود: خدای نخواسته این اهواء همان سبل است. ما عرضمان این است که طرق انحرافی هم خارج از نفس پیماینده و سالک و مسافر این ﴿اهدنا الصراط المستقیم﴾ نیست.

پیمودن صراط مستقیم با اسماء حسنای الهی

این استاد درس خارج حوزه علمیه قم در ادامه بیان کرد: ما می ‌بینیم که روایاتی که در زمینه تبیین مصداقی آیه شریفه ﴿اهدنا الصراط المستقیم﴾ هست همه بیان‌گر این است که ﴿وَلِكُلٍّ وِجْهَةٌ هُوَ مُوَلِّيهَا﴾. (بقره/ سوره ۲، آیه ۱۴۸) به هر طرف که رو کنیم، خدا در پیش ما است. یعنی اسمای جلالی و جمالی در پیش ما است. یعنی باید خدا را با اسمای حسنی بخوانیم. اسماء الحسنی یعنی ادامه صراط مستقیم.

لزوم سرعت و سبقت در صراط مستقیم

وی اضافه نمود: ﴿فَاسْتَبِقُواْ الْخَيْرَاتِ﴾. (بقره/ سوره ۲، آیه  ۱۴۸٫) اینجا باید هم سرعت و هم سبقت بگیریم. در این سرعت و سبقت مان باید بگوییم خدایا به ما حرکت و برکت و نورانیت بده. بگوییم خدایا این نعمت را از ما زوال نیاور. ﴿وَأَنَّ هَذَا صِرَاطِي مُسْتَقِيمًا﴾. (انعام/ سوره ۶، آیه ۱۵۳٫)

 گستردگی و خطرات صراط مستقیم

استاد عباسی خراسانی خاطرنشان کرد: خطاب آمده است: ﴿صِرَاطِ اللَّهِ الَّذِي لَهُ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الْأَرْضِ﴾ (شوری/ سوره ۴۲، آیه ۵۳٫) پس صراط مستقیم خیلی گسترده است. عرضش طولانی است و طولش طولانی‌ تر از عرضش. و تمام خطرات در این عرض و طول آدم را از چند جهت احاطه کرده است. و پیمودنش هم سخت است. هر لحظه نیاز به مدد و استمداد دارد.

 همراهان در صراط مستقیم

صاحب کتاب الهی نامه در ادامه بیان کرد: ﴿أَصْحَابُ الصِّرَاطِ السَّوِيِّ﴾ (طه/ سوره ۲۰، آیه ۱۳۵٫) کسانی هستند که در این صراط قرار گرفتند و همراه دارند. و این همراهان هم هیچ یک مزاحم یکدیگر نیستند. فقط باید مراقب باشند که: ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ عَلَيْكُمْ أَنفُسَكُمْ﴾. (مائده/ سوره ۵، آیه ۱۰۵) این أنفسکم هم راه است و هم مخالف راه است. هم صراط و هم سبل است.

لینک قسمت قبلی مصاحبه: https://www.neshasteasatid.com/node/5866

۱۴۰۰/۰۱/۱۵