انسان مؤمن همیشه در معرض کید کفار و منافقین قرار دارد. این شیطنت آغاز می شود از آنها و در آنها به کمال می رسد. (فی طغیانهم یعمهون.) شیطنت اینها تبدیل به طغیان شده است که باعث سرگردانی شان شده است.
استاد هادی عباسی خراسانی از اساتید بزرگوار حوزه علمیه قم در گفتگو با خبرنگار پایگاه اطلاع رسانی نشست دوره ای اساتید به ادامه بحث در تفسیر ترتیبی قرآن کریم پرداخت.
این مفسر قرآن کریم در ابتدای دوازدهمین قسمت از گفتگو به آیات ۱۰ تا ۱۵ سوره مبارکه بقره اشاره نمود:
﴿فِي قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ فَزَادَهُمُ اللَّهُ مَرَضًا ۖ وَلَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ بِمَا كَانُوا يَكْذِبُونَ﴾ (سوره بقره، آیه ۱۰)
﴿وَإِذَا قِيلَ لَهُمْ لَا تُفْسِدُوا فِي الْأَرْضِ قَالُوا إِنَّمَا نَحْنُ مُصْلِحُونَ﴾ (بقره/ سوره ۲، آیه ۱۱)
﴿أَلَا إِنَّهُمْ هُمُ الْمُفْسِدُونَ وَلَٰكِنْ لَا يَشْعُرُونَ﴾ (بقره/ سوره ۲، آیه ۱۲)
﴿وَإِذَا قِيلَ لَهُمْ آمِنُوا كَمَا آمَنَ النَّاسُ قَالُوا أَنُؤْمِنُ كَمَا آمَنَ السُّفَهَاءُ ۗ أَلَا إِنَّهُمْ هُمُ السُّفَهَاءُ وَلَٰكِنْ لَا يَعْلَمُونَ﴾(بقره/ سوره ۲، آیه ۱۳)
﴿وَإِذَا لَقُوا الَّذِينَ آمَنُوا قَالُوا آمَنَّا وَإِذَا خَلَوْا إِلَىٰ شَيَاطِينِهِمْ قَالُوا إِنَّا مَعَكُمْ إِنَّمَا نَحْنُ مُسْتَهْزِئُونَ﴾ (بقره/ سوره ۲، آیه ۱۴)
﴿اللَّهُ يَسْتَهْزِئُ بِهِمْ وَيَمُدُّهُمْ فِي طُغْيَانِهِمْ يَعْمَهُونَ﴾ (بقره/ سوره ۲، آیه ۱۵)
۱- مقدمه
استاد عباسی خراسانی خاطرنشان کرد: یکی از حالات منافقین، خدعه و نیرنگ به خدا و به مؤمنین است که در واقع خدعه به خودشان بوده است.
وی افزود: منافقین مدعی اصلاح طلبی بودند و خود را تنها مصلح می دانستند. ندای اصلاح در میان مردم پذیرایی خاصی دارد. دشمن هم از راه اصلاح طلبی وارد می شود و به اسلام و دین ضربه می زند. قرآن می فرماید که آنها اهل افساد هستند و خود هم خبر ندارند. در اسارت عقل عملی هستند که عقل آنها اسیر شهوت و غضب و هواهای نفسانی است.
۲- منافقین خود را متمدن و مومنین را متهجر می دانند
این استاد حوزه علمیه قم در ادامه بیان کرد: در کریمه بعدی آیه ۱۳ دارد به آنها می گوییم مانند دیگر مردم مهاجرین و انصار ایمان بیاورید، مهاجرینی که خانه و کاشانه خود را برای زنده کردن دین، رها کردند، انصاری که با ایثار دین را یاری کردند، آنچنان که آیه شریفه می فرماید: ﴿وَ يُؤْثِرُونَ عَلى أَنْفُسِهِمْ وَ لَوْ كانَ بِهِمْ خَصاصَةٌ) (حشر/ سوره ۵۹، آیه ۹)؛ و همچنین ﴿لَقَد كانَ لَكُم في رَسولِ اللَّهِ أُسوَةٌ حَسَنَةٌ﴾ (احزاب/ سوره ۳۳، آیه ۲۱) را پذیرفتند.
وی اضافه نمود: در مقابل، منافقین در جواب می گویند مانند سفها ایمان بیاوریم! سفها جمع سفیه است؛ یعنی کم هوش. از خصلت های آنها این است که خود را متمدّن می دانند و مؤمنین را متهجّر، بی خرد و بی تمدن می دانند.
استاد عباسی خراسانی خاطرنشان کرد: قرآن می فرمایند خودشان سفیه هستند و خبر و آگاهی ندارند. وقتی بحث تمدن گرایی منافقین می شود، عنوان ﴿لا یعلمون﴾ خدا به کار می برد. وقتی صحبت اصلاح طلبی است، خداوند، ﴿لا یشعرون﴾ به کار می برد.
۳- منافقان در حکمت نظری پیرو توهم هستند
استاد هادی عباسی خراسانی در ادامه بیان کرد: در اصلاح طلبی شان صحبت حکمت عملی شان است. اینها اهل تشخیص نیستند؛ در واقع باید گفت که آنها راه را پیدا نکردند؛ اینها اصلاح طلبی را با افساد اشتباه گرفتند. مفسد هستند، ولی خود را مصلح نشان می دهند؛ ولی چون نسبت سفاهت است و سفاهت کم خردی است، مربوط به حکمت عملی است. یعنی در حکمت نظری پیرو توهم هستند. هر کس در توهم باشد، خصلت نفاق باشد و هر کس در ایمان باشد، خصلت ایمان باشد. هر کس در شهوت و غضب باشد و خود را اصلاح طلب و دیگران را مفسد بداند، جزو منافقان است.
وی افزود: با توجه به روایات ما، انسان مؤمن، عاقل است. «العقل ما عبد به الرحمن و اکتسب به الجنان». (اخلاق محتشمي، الطوسي، الخواجة نصير الدين، ج ۱، ص ۵۵) یعنی بهشت ها با عقل به دست می آید و خدا با آن پرستش می شود. به پیروان حضرت ابراهیم علیه السلام هم سفها می گفتند. ﴿إِلَّا مَنْ سَفِهَ نَفْسَهُ﴾. (بقره/ سوره ۲، آیه ۱۳۰)
۴- منکر بودن نبوت عام وجه اشتراک کافر و منافق
این مفسر قرآن کریم در ادامه گفتگو با خبرنگار پایگاه اطلاع رسانی نشست دوره ای اساتید به این آیه شریفه اشاره نمود: ﴿عَنْ قِبْلَتِهِمُ الَّتِي كَانُوا عَلَيْهَا ۚ قُلْ لِلَّهِ الْمَشْرِقُ وَالْمَغْرِبُ ۚ يَهْدِي مَنْ يَشَاءُ إِلَىٰ صِرَاطٍ مُسْتَقِيمٍ﴾ (بقره/ سوره ۲، آیه ۱۴۲)
وی اضافه نمود: کفار هم متدینین را سفیه می دانستند. ملاک عقل جز عبودیت چیز دیگری نیست. منطق کافر و منافق یکی است. وجه مشترک آنها این است که نبوّت عام را منکر هستند و مؤمنان را مسخره می کنند. اینها کسانی هستند که منطقشان منطق مشترکی است. خودشان را کسانی می دانند که اهل تمدن و اصلاح طلبی اند و در جهل مرکب هستند. جهل مرکب نقطه اشتراک انسان کافر و منافق است.
۵- نفاق منافق نشان ضعف عقل نظری و عقل عملی آنها
استاد هادی عباسی خراسانی در ادامه خاطرنشان کرد: نظری که بارها محضرتان گفتیم را می گوییم که آیات، آیات دیگر را مفسر هستند.
وی در همین زمینه افزود: آیات منافقان اوصاف درونی و خصلت اجتماعی انسان های منافق بیان می کند. اوصاف روان شناختی و جامعه شناختی نفاق برخاسته از خصلت کذب و توهماتشان و ضعف در عقل عملی و عقل نظری است.
این استاد درس خارج حوزه علمیه قم اضافه نمود: آیات بعدی سیره عملی منافقان را با انسان های کافر بیان می کند. اینها برخورد کاذبانه با نفس خود دارند و همین طور برخوردی با انسان های مؤمن دارند.
۶- انسان های منافق و کافر کوری باطنی دارند
صاحب کتاب الهی نامه در ادامه بیان کرد: منافقین حالتی با انسان های کافر دارند؛ در آیه بعدی می بینیم: ﴿وَإِذَا لَقُوا الَّذِينَ آمَنُوا قَالُوا آمَنَّا وَإِذَا خَلَوْا إِلَىٰ شَيَاطِينِهِمْ قَالُوا إِنَّا مَعَكُمْ إِنَّمَا نَحْنُ مُسْتَهْزِئُونَ﴾. (بقره/ سوره ۲، آیه ۱۴)
وی افزود: این شیاطین جمع شیطان از شطن است. «کل شاطن فهو مُبَعِّد و مبعد و هو شیطان». (مجمع البيان في تفسير القرآن – ط دار المعرفة، الشيخ الطبرسي، ج ۱، ص ۸۹) به تعبیر مرحوم طبرسی در مجمع البیان، هر چیزی که انسان را از خدا دور کند، شیطان است.
استاد عباسی خراسانی خاطرنشان کرد: اینها به شیاطین خود می گویند ما با شما هستیم و مؤمنین را استهزاء کردیم. استهزاء سبک شمردن و نسبت کم هوشی دادن به دیگران است. ﴿اللَّهُ يَسْتَهْزِئُ بِهِمْ وَيَمُدُّهُمْ فِي طُغْيَانِهِمْ يَعْمَهُونَ﴾. (بقره/ سوره ۲، آیه ۱۵) آنها کوری باطنی دارند و عمی کوری ظاهری است و عمه کوری باطنی است. مدد هم یعنی ادامه دادن.
۷- منافق همراه مستکبر جهانی و عابد مقابل مستکبر است
این استاد بزرگوار حوزه علمیه قم در ادامه بیان کرد: آیه شریفه می فرماید: ﴿أَوَلَا يَعْلَمُونَ أَنَّ اللَّهَ يَعْلَمُ مَا يُسِرُّونَ وَمَا يُعْلِنُونَ﴾، (بقره/ سوره ۲، آیه ۷۷) منافقین وقتی برخورد با شیاطینشان دارند، می گویند ما با شماییم؛ ولی وقتی با مؤمنان هستند، مسخره می کنند.
وی افزود: عقل به تعبیر روایت عبادت است. عبادت مقابلش استکبار است. عابد در مقابل مستکبر است. منافقان با استکبار جهانی هستند. در جلسات خلوت با استکبار جهانی هماهنگ هستند؛ ولی با مؤمنین می گویند ما ایمان آوردیم. این دوگانگی برخورد، برخوردِ جلوت و خلوت، در خلوت اعلام حمایت از استکبار و در ظاهر خود را مؤمن نشان می دهند، صفت دوگانگی دارند؛ در برخوردشان. منافقان با مؤمنین اعلام حمایت می کنند و با کفار اعلام حمایت از آنها می کنند.
استاد عباسی خراسانی خاطرنشان کرد: ذات حضرت حق می فرمایند: خداوند اینها را مسخره می کند. تمسخر آنها نسبت به مؤمنین باعث می شود خداوند آنها را مسخره کند. ﴿هُمْ لِلْكُفْرِ يَوْمَئِذٍ أَقْرَبُ مِنْهُمْ لِلْإِيمَانِ﴾. (سوره آل عمران، آیه ۱۶۷) اینها به کفر نزدیک‌ترند.
۸- اطلاق شیطان حقیقی هم بر منافق و هم بر کافر
این مفسر قرآن کریم در ادامه گفتگو با خبرنگار پایگاه اطلاع رسانی نشست دوره ای اساتید اضافه نمود: نکته مهم دیگر اینکه اطلاق شیطان هم بر منافقان شده است و هم بر کفار. این اطلاق، هم حقیقی است؛ و نه مجازی و تسامحی؛ چون ﴿ِإنَّما ذٰلِکُمُ الشَّیطانُ یُخَوِّفُ أَولِیاءَهُ﴾. (سوره آل عمران، آیه ۱۷۵)
وی در همین راستا افزود: انسان مؤمن همیشه در معرض کید کفار و منافقین قرار دارد. این شیطنت آغاز می شود از آنها و در آنها به کمال می رسد. (فی طغیانهم یعمهون.) شیطنت اینها تبدیل به طغیان شده است که باعث سرگردانی شان شده است.
۸٫۱- خداوند منافقان و کفار را با خصلت شیطنت معرفی می کند
استاد هادی عباسی خراسانی خاطرنشان کرد: شیطنت اینها به مرحله ای می رسد که فصل مقوم آنها می شود و امتیاز آنها می گردد. خداوند منافقان و کفار را با خصلت شیطنت معرفی می کند. وقتی با خصلت شیطنت بود، در سوره ناس هست: ﴿مِنْ شَرِّ الْوَسْواسِ الْخَنَّاسِ* الَّذِي يُوَسْوِسُ فِي صُدُورِ النَّاسِ* مِنَ الْجِنَّةِ وَ النَّاسِ﴾. (ناس/ سوره ۱۱۴، آیه ۴-۶) باید از مکر آنها انسان به خدا پناه ببرد.
وی افزود: مراتب استهزاء اینها از استهزاء جزئیات شروع می شود تا حالت همیشگی آنها می گردد. به انّما نحن مستهزئون که می رسند، خداوند هم می فرمایند ﴿اللَّهُ يَسْتَهْزِئُ بِهِمْ﴾ (بقره/ سوره ۲، آیه ۱۵) خودشان اقرار می کنند به این جهت که در عمه و سرگردانی قرار دارند.
۸٫۲- خصلت های منافقین و کفار سرگردانی است
این استاد حوزه علمیه قم اضافه نمود: از یعمهون می شود استفاده کرد که از خصلت های آنها سرگردانی است چنان که از خصلت های آنها شیطنت و شیطان پرستی است. از جمله استهزاء است و نیز اصلاح طلبی بود. برای زمان گویا نازل شده است.
۹- دست‌گیری یا مچ گیری و تشخیص راه رحمانی یا شیطانی
استاد عباسی خراسانی خاطرنشان کرد: برخی با شطینت خود به ایمان مردم ضربه می زنند. شیطنت شیطان در مقابل رحمان است. برای اینکه ببینیم در شیطنت هستیم یا رحمانیت، ببینیم دستگیر هستیم یا مچ گیر.
وی افزود: در الهی نامه عرض کردم رحمان دستگیر است و شیطان مچ گیر! خدایا ما را دستگیر قرار بده. عیب نگرها عیب ها را بزرگ می کنند. شیطنت آنها است. در ویروس منحوس کرونا هم که جهان را گرفته است و هر روز افرادی را گرفتار می کند، کوچک نمایی و بزرگ نمایی هر دو مضرّ است. مؤمن امت وسط است؛ یعنی نه بزرگ بین است نه کم بین.
این استاد درس خارج حوزه علمیه قم در ادامه بیان کرد: در سیاست و اجتماع و ایمان و اعتقادش و در حکمت نظری و عملی‌اش اینچنین است؛ هر چه را با کیفیت و کمیت خودش دیدیم، راه برون رفت آسان است. ریز بین و کوچک بین یا بزرگ بین نباشیم. عیب ها را نه نادیده بگیریم و نه برجسته کنیم.
وی اضافه نمود: منافق عیب خود را کوچک و عیب دیگران را بزرگ می کند. امام علی علیه السلام فرمودند: «وَ لِيُبَصِّرُ وهُمْ عُيُوبَهَا.» (نهج البلاغة، الدشتي، محمد، ج ۱، ص ۱۷۸)
ان شاء الله با شناخت منافقان دچار کید آنها نشویم.
