فاطمه سلام اللَّه علیها را به این خاطر «محدّثه» نامیدند که فرشتگان از آسمان فرود مى آمدند و آن حضرت را مى خواندند همان طورى که مریم دختر عمران را صدا مى زدند.
به مناسبت ایام شهادت حضرت زهرا سلام الله علیها استاد هادی عباسی خراسانی از اساتید حوزه علمیه قم به گفتگو با خبرنگار پایگاه اطلاع رسانی نشست دوره ای اساتید پرداخت.
این استاد درس خارج حوزه در ابتدای گفتگو خاطرنشان کرد: حضرت زهرا سلام الله عليها، دخت پیامبر گرامی اسلام صلّی الله علیه و آله و سلّم و از جمله خواصّ درگاهِ خداوند بود که از سرچشمه علوم الهی بهره فراوانی داشت و آیینه صفات عالیه انسان کامل در تمام اعصار است.
وی افزود: پیامبر رحمت صلّی الله علیه و آله و سلّم و ائمه معصومین سلام الله علیهم اجمعین، در توصیف کمالات والای عرفانی و الهی حضرت صدیقه طاهره سلام الله علیها، احادیثی ایراد فرموده اند؛ از جمله اینکه پیامبر صلّی الله علیه و آله و سلّم فرمود:
« فَاطِمَةُ بَضْعَةٌ مِنِّی» فاطمه سلام الله علیها پاره تن من است. (امالی شیخ مفید، ص ۲۶۰)
و «فَاطِمَةُ سَیِّدَةِ نِسَاءِالْعَالَمِین» فاطمه سلام الله علیها سرور زنان دو عالم است».
استاد عباسی خراسانی در ادامه بیان کرد: امام خمینی (ره) در وصف مقام و منزلت حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها می فرمایند: «تمام ابعادی که برای زن متصوّر است و برای یک انسان متصوّر است، در فاطمه زهرا علیهاالسلام جلوه کرده است. (صحیفه نور، ج ۷، ص۳۳۷)
این استاد حوزه علمیه قم اضافه نمود: حضرت زهرا سلام الله عليها دختر رسالت، همسر ولایت و مادر امامت و حلقه اتصال نبوَّت و امامت است. فاطمه زهرا سلام الله عليها در سراسر زندگی کوتاه خود، سخاوت، ایثار، گذشت، صبر، استقامت، قناعت، عبادت پروردگار و کمک به نیازمندان را به زیباترین شکل ممکن جلوه گر ساخت و انسان های بزرگ و تاریخ سازی همچون امام حسن علیه السلام و امام حسین علیه السّلام در دامانِ او پرورش یافتند.
وی افزود: سوم جمادی الثانی به روایتی سالروز شهادت حضرت صدیقه طاهره، فاطمه زهرا سلام الله عليها است. آن بانوی عصمت، پس از رحلت پدر بزرگوار خویش، اولین شخص از خاندان بنی هاشم است که به آن حضرت ملحق شد. حضرت زهرا سلام الله علیها در هنگام شهادت هجده سال سن و چهار فرزند به نام های امام حسن علیه السّلام، امام حسین علیه السلام و حضرت زینب سلام الله عليها و ام کلثوم سلام الله عليها داشت.
کنیه های حضرت فاطمه (س)
استاد هادی عباسی خراسانی در بخش دیگری از گفتگو خاطرنشان کرد: دختر گرامی پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله دارای چند کنیه بوده اند که از آن جمله می توان به این موارد اشاره نمود: ابن شهر آشوب در مناقب می نویسد: کنیه هاى حضرت فاطمه عبارتند از:
«امّ الحسن، امّ الحسین، امّ المحسن، امّ الائمّه و امّ ابیها. المناقب لابن شهرآشوب کُنَاهَا أُمُّ الْحَسَنِ وَ أُمُّ الْحُسَیْنِ وَ أُمُّ الْمُحَسِّنِ وَ أُمُّ الْأَئِمَّهِ وَ أُمُّ أَبِیهَا» (المناقب»، ج ۳، ص ۳۵۷)
وی افزود: بسیاری از دانشمندان اهل سنت و تمامی دانشمندان شیعه اتفاق نظر دارند که پیامبر خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم فاطمه سلام الله علیها را به کنیه «ام ابیها» یعنی «مادر پدر» ملقّب کرد. ابن اثیر در «اسد الغابه» و ابن عبد البر در «استیعاب»، طبرانی در «معجم الکبیر»، ذهبی در «الکاشف» می نویسند: کنیه فاطمه؛ «ام ابیها» بوده است.
این استاد درس خارج حوزه در ادامه بیان کرد: علامه مجلسی به نقل از کتاب مقاتل الطالبیّین با اسنادی از حضرت امام باقر علیه السّلام روایت کرده است که حضرت فرمودند:
«أَنَّ فَاطِمَهَ (علیها السّلام) کَانَتْ تُکَنَّى أُمَّ أَبِیهَا» همانا کنیه حضرت فاطمه (سلام الله علیها) «امّ ابیها» بوده است. (بحارالانوار، ج ۴۳، ص ۱۹)
علت نامگذاری فاطمه زهرا (س) به «ام ابیها»
استاد عباسی خراسانی خاطرنشان کرد: چرا به حضرت فاطمه سلام الله علیها، ام ابیها می گویند؟ برخى از محققین، از معانى «اُمّ» کمک گرفته و وجوهى را براى معناى این کنیه ذکر نموده اند و گفته اند یکى از معانى «اُمّ» اصل و ریشه هر چیز است. حضرت فاطمه زهراء علیها السلام ریشه شجره طیبه نبوت است و براى تقویت سخن خود به روایت ذیل نیز تمسک جسته اند.
وی اضافه نمود: امام باقر علیه السلام فرمودند: درخت پاکى و طهارت، پیامبراکرم صلى اللَّه علیه و آله و سلم است، که شاخه هاى آن على علیه السلام، ریشه هاى آن فاطمه زهرا علیهاالسلام، میوه آن حسن و حسین و زینب و اُمّ کلثوم، شاخ و برگ این درخت، شیعیان آنها است.
«قال الباقر علیه السلام: « أَمَّا اَلشَّجَرَةُ فَرَسُولُ اَللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ فَرْعُهَا عَلِيٌّ عَلَيْهِ السَّلاَمُ وَ غُنصُ اَلشَّجَرَةِ فَاطِمَةُ بِنْتُ رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ ثَمَرُهَا أَوْلاَدُهَا عَلَيْهِمُ السَّلاَمُ وَ وَرَقُهَا شِيعَتُنَا» (فاطمه الزهراء بهجه قلب المصطفى، ج ۱، ص ۲۰۵ از «مجمع البحرین» ماده شجر.)
این استاد حوزه علمیه قم افزود: در روایت دیگر رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم می فرماید: من درخت پاکى و فاطمه ریشه هاى آن و على پیوند و ماده بارورى آن و حسن و حسین میوه هاى این درختند.
«أنَا شَجَرَةٌ، وَ فاطِمَةُ أصلُها، وَ عَلِىُّ لِقاحهُا، وَ الحَسَنُ وَ الحُسَينُ ثَمَرُها» (احقاق الحق، ج ۹، ص ۱۵۲)
استاد هادی عباسی خراسانی خاطرنشان کرد: احتمال دیگر اینکه ممکن است به جهت اظهار محبت باشد و یا شاید به خاطر شفقت ها و دل سوزی ها فاطمه نسبت به پدر که ایشان به «ام ابیها» ملقب گردید؛ چرا كه در دوره غربت اسلام، حضرت با پدرش رفتاری داشت همانند رفتار مادر به فرزند و پیامبر صلّی الله علیه و آله و سلّم نیز بسیار به دخترش علاقه مند بود، همانند رفتار فرزند نسبت به مادر. این گونه ابراز عواطف دو سویه، همانند ابراز عواطف مادر و فرزند است.
علت نامگذاری فاطمه زهرا (س) به «زهرا»
استاد هادی عباسی خراسانی خاطرنشان کرد: چرا حضرت فاطمه سلام الله علیها، «زهرا» نامیده شده اند؟ یکی از نام های مشهور حضرت فاطمه سلام الله علیها «زهرا» است و در احادیث متعدد علت نامیدن آن حضرت بدین نام ذکر شده است. شیخ صدوق با اسنادی از جابر جعفى روایت مى کند که می گوید: به حضرت امام صادق علیه السلام گفتم: چرا حضرت فاطمه سلام الله عليها زهرا نامیده مى شود؟
حضرت فرمودند: زیرا حقّ عزّوجلّ او را از نور عظمت خودش آفرید و هنگامى که نور وجود فاطمه سلام اللَّه علیها درخشید، آسمان ها و زمین به نور ایشان روشن شد و دیدگان فرشتگان از شدّت نور آن حضرت بسته شد و تمام ملائکه حقّ تبارک و تعالى را سجده نمودند و عرض کردند: ای معبود ما و ای مولاى ما این نور چه خصوصیّتى دارد که این قدر تابان و روشن است؟
خداوند متعال به آنها وحى فرمود: این نور از نور من است که در آسمان ساکنش کرده ام آن را از عظمت خویش آفریدم. آن را از صلب پیامبرى از پیامبران که تفضیل و برتری دادم او را بر تمام انبیاء خارج نموده ام. از این نور پیشوایانى را که به امر من قیام مى کنند و مردم را به طرف من هدایت مى نمایند؛ بیرون مى آورم. این پیشوایان را پس از انقطاع وحى جانشینان خود در روى زمین قرار مى دهم.
«عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (علیه السّلام) قَالَ قُلْتُ لَهُ لِمَ سُمِّیَتْ فَاطِمَهُ الزَّهْرَاءُ زَهْرَاءَ فَقَالَ:«لِأَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ خَلَقَهَا مِنْ نُورِ عَظَمَتِهِ فَلَمَّا أَشْرَقَتْ أَضَاءَتِ السَّمَاوَاتُ وَ الْأَرْضُ بِنُورِهَا وَ غَشِیَتْ أَبْصَارُ الْمَلَائِکَهِ وَ خَرَّتِ الْمَلَائِکَهُ لِلَّهِ سَاجِدِینَ وَ قَالُوا إِلَهَنَا وَ سَیِّدَنَا مَا لِهَذَا النُّورِ فَأَوْحَى اللَّهُ إِلَیْهِمْ هَذَا نُورٌ مِنْ نُورِی أَسْکَنْتُهُ فِی سَمَائِی خَلَقْتُهُ مِنْ عَظَمَتِی أُخْرِجُهُ مِنْ صُلْبِ نَبِیٍّ مِنْ أَنْبِیَائِی أُفَضِّلُهُ عَلَى جَمِیعِ الْأَنْبِیَاءِ وَ أُخْرِجُ مِنْ ذَلِکَ النُّورِ أَئِمَّهً یَقُومُونَ بِأَمْرِی یَهْدُونَ إِلَى حَقِّی وَ أَجْعَلُهُمْ خُلَفَائِی فِی أَرْضِی بَعْدَ انْقِضَاءِ وَحْیِی.» (علل الشرائع، ج ۱، ص ۱۷۹ – ۱۸۰)
این استاد حوزه علمیه قم افزود: در حدیث دیگر، علت نامیده شدن حضرت فاطمه سلام الله علیها به «زهرا» نور بی بدیل ایشان در محراب عبادت نقل شده است: ابن بابویه از محمد بن ابراهیم بن اسحاق طالقانی با اسنادی از ابن عماره او از پدرش نقل می کند که از حضرت امام صادق علیه السلام پرسیدم: چرا حضرت فاطمه سلام اللَّه علیها زهرا نامیده شد؟
فرمودند: زیرا وقتى آن حضرت در محراب عبادت مى ایستاد نورش بر اهل آسمان ها مى تابید، آن چنان که نور ستارگان بر اهل زمین می تابد.
«حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ إِبْرَاهِیمَ بْنِ إِسْحَاقَ الطَّالَقَانِیُّ قَالَ حَدَّثَنَا عَبْدُ الْعَزِیزِ بْنُ یَحْیَى الْجَلُودِیُّ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ زَکَرِیَّا الْجَوْهَرِیُّ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عُمَارَهَ عَنْ أَبِیهِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (علیه السّلام) عَنْ فَاطِمَهَ لِمَ سُمِّیَتْ زَهْرَاءَ فَقَالَ لِأَنَّهَا کَانَتْ إِذَا قَامَتْ فِی مِحْرَابِهَا زَهَرَ نُورُهَا لِأَهْلِ السَّمَاءِ کَمَا یَزْهَرُ نُورُ الْکَوَاکِبِ لِأَهْلِ الْأَرْضِ» (معانی الأخبار، صفحه ۶۴)
علت نامگذاری فاطمه زهرا (س) به «محدثه»
استاد هادی عباسی خراسانی خاطرنشان کرد: چرا حضرت فاطمه سلام الله علیها، محدثه نامیده شده است؟ در علل الشرایع، شیخ صدوق در ذیل بابی، علت نامیده شدن حضرت فاطمه سلام الله علیها به «محدثه» را با ذکر حدیثی از حضرت امام صادق علیه السّلام آورده است:
احمد بن حسن قطان با اسنادی از اسحاق بن جعفر بن محمّد بن عیسى بن زید بن على نقل می کند از حضرت ابا عبد اللَّه علیه السّلام شنیدم که فرمودند: فاطمه سلام اللَّه علیها را به این خاطر «محدّثه» نامیدند که فرشتگان از آسمان فرود مى آمدند و آن حضرت را مى خواندند همان طورى که مریم دختر عمران را صدا مى زدند.
بارى فرشتگان مى گفتند: اى فاطمه «خداوند تو را برگزیده و پاک ساخته و تو را بر زنان جهان برترى داده است. (سوره مبارکه آل عمران، آیه ۴۲)»
اى فاطمه «براى پروردگار خود خضوع کن و سجده به جای آور و با رکوع کنندگان، رکوع کن.» و بدین ترتیب حضرتش با آنها سخن مى گفت و آنها نیز با حضرتش حدیث و سخن مى گفتند.
شبى حضرت فاطمه (سلام اللَّه علیها) به فرشتگان فرمودند: مگر مریم بنت عمران بر تمام زنان عالم برترى ندارد؟
فرشتگان گفتند: مریم بانو و سرور زنان عالم خودش بود و خداوند عزّوجلّ تو را بانو و سرور زنان عالم خودت و عالم مریم قرار داده است و بدین ترتیب تو سرور تمام زنان عالم از اوّلین تا آخرین هستى.
«حدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ الْحَسَنِ الْقَطَّانُ قَالَ حَدَّثَنَا الْحَسَنُ بْنُ عَلِیٍّ السُّکَّرِیُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ زَکَرِیَّا الْجَوْهَرِیِّ قَالَ حَدَّثَنَا شُعَیْبُ بْنُ وَاقِدٍ قَالَ حَدَّثَنِی إِسْحَاقُ بْنُ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى بْنِ زَیْدِ بْنِ عَلِیٍّ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السّلام یَقُولُ:
إِنَّمَا سُمِّیَتْ فَاطِمَهُ (سلام الله علیها) مُحَدَّثَهً لِأَنَّ الْمَلَائِکَهَ کَانَتْ تَهْبِطُ مِنَ السَّمَاءِ فَتُنَادِیهَا کَمَا تُنَادِی مَرْیَمَ بِنْتَ عِمْرَانَ فَتَقُولُ یَا فَاطِمَهُ اللَّهُ «اصْطَفاکِ وَ طَهَّرَکِ وَ اصْطَفاکِ عَلى نِساءِ الْعالَمِینَ» یَا فَاطِمَهُ «اقْنُتِی لِرَبِّکِ وَ اسْجُدِی وَ ارْکَعِی مَعَ الرَّاکِعِینَ» فَتُحَدِّثُهُمْ وَ یُحَدِّثُونَهَا فَقَالَتْ لَهُمْ ذَاتَ لَیْلَهٍ أَ لَیْسَتِ الْمُفَضَّلَهُ عَلَى نِسَاءِ الْعَالَمِینَ مَرْیَمَ بِنْتَ عِمْرَانَ؟
فَقَالُوا إِنَّ مَرْیَمَ کَانَتْ سَیِّدَهَ نِسَاءِ عَالَمِهَا وَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ جَعَلَکِ سَیِّدَهَ نِسَاءِ عَالَمِکِ وَ عَالَمِهَا وَ سَیِّدَهَ نِسَاءِ الْأَوَّلِینَ وَ الْآخِرِینَ.»
(علل الشرائع، ج ۱، ص ۱۸۲)
علت نامگذاری فاطمه زهرا (س) به «بتول»
این استاد بزرگوار حوزه علمیه قم در ادامه بیان کرد: چرا حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها را بتول نامیده اند؟ به جز نُه نامی که برای حضرت فاطمه زهرا سلام الله عليها در نزد خداوند وجود دارد، «فَاطِمَهُ وَ الصِّدِّیقَهُ وَ الْمُبَارَکَهُ وَ الطَّاهِرَهُ وَ الزَّکِیَّهُ وَ الرَّضِیَّهُ وَ الْمَرْضِیَّهُ وَ الْمُحَدَّثَهُ وَ الزَّهْرَاءُ»، حضرت صدیقه طاهره سلام الله علیها در دنیا نیز به اسامی دیگری مانند حصان، حرّه، سیّده، عذراء، حوراء، مریم کبرى و بتول نیز مشهور هستند و این شهرت به علت وجود صفت یا سیرت برجسته و نیکویی به طور بارز در گوهر وجود ایشان است.
وی اضافه نمود: در برخی از منابع علت شهرت حضرت فاطمه زهرا سلام الله عليها در دنیا به «بتول» را چنین ذکر کرده اند: طبرسی در مجمع البیان می گوید: حضرت فاطمه سلام الله عليها به این جهت بتول نامیده شد که از همه بریده و دل به خدا بسته بود.
«و قال الطبرسي في «مجمعه»: «سمیت فاطمة بالبتول لانقطاعها الى عبادة الله تعالى؛ (مستدرک عوالم، ج ۱، ص ۸۰-۸۱)
وی افزود: ابو عبید هروى در غریبین می گوید: حضرت مریم را از آن جهت بتول نامیدند که به مردان تمایلى نداشت و فاطمه را به آن سبب بتول گفتند که نظیر و مانند نداشت.
«و قَالَ عُبَیْدٌ الْهَرَوِیُّ فِی الْغَرِیبَیْنِ سُمِّیَتْ مَرْیَمُ بَتُولًا لِأَنَّهَا بُتِلَتْ عَنِ الرِّجَالِ وَ سُمِّیَتْ فَاطِمَهُ بَتُولًا لِأَنَّهَا بُتِلَتْ عَنِ النَّظِیرِ.» (بحار الأنوار، جلد ۴۳، صفحه ۱۶.)
