در آداب و احوال سیر و سلوک، خطبه متقین حضرت امیر (علیه‌السلام) را مطرح کردیم. عرض کردیم بهترین روش سیر و سلوکی، در این خطبه بیان شده است. ان‌شاءالله تمام شما که در سیر و سلوک هستید، این فرمایش‌های حضرت را سر لوحه حرکت خود قرار دهید.

«فَالْمُتَّقُونَ فِيهَاهُمْ أَهْلُ الْفَضَائِلِ: مَنْطِقُهُمُ الصَّوَابُ، وَمَلْبَسُهُمُ الإقْتِصَادُ، وَمَشْيُهُمُ التَّوَاضُعُ».[۱]

انسان‌های خودنگهدار و پرواپیشه، اهل فضائل هستند.

منزل چهاردهم: تقوا

معنای تقوا در لغت

چند مطلب درباره تقوا:

در واژه «تقوا»، به خصوص در ترجمه آن به فارسی، سهل‌انگاری شده است. معمولا «تقوا» را به معنای «پرهیزگاری» می‌گیرند و «متقی» را «پرهیزگار» ترجمه می‌کنند. این ترجمه، به لازمه‌ی شیء است. راغب در مفردات می‌گوید: «الوِقَايَةُ: حفظُ الشيءِ ممّا يؤذيه ويضرّه»،[۲] «والتَّقْوَى جعل النّفس في وِقَايَةٍ مما يخاف».[۳] جالب است که «تقوا» از «وَقوا» است و «وقوا»، از «وِقایَه» است و «وقایه»، یعنی «حفظ شیء از چیزی که به آن ضرر می‌رساند». تقوا این است که نفسش را در وقایه قرار دهد. وقایه، سپری است که انسان را در میدان جنگ از حوادث حفظ می‌کند. اینجا است که اگر ما تقوا را به خودنگهداری ترجمه کنیم که ضبط و حفظ نفس است، بهتر است.

تأملی در ترجمه‌ی تقوا به پرهیزگاری

ترجمه تقوا به پرهیزگاری، قابل تأمل است؛ چون تقوا در عرف شرع، یعنی نگهداری نفس از آنچه انسان را به گناه می‌کشاند. ادامه عبارت راغب این است: «وصار التَّقْوَى في تعارف الشّرع حفظ النّفس عمّا يؤثم، وذلك بترك المحظور»؛[۴] اینکه انسان، محرمات و گاهی مکروهات را ترک کند. تقوا، گاهی مَجازاً به جای خوف و ترس هم به کار می‌رود. تقوا، به معنای خودنگهداری است. تقوا، یک مصونیت است، نه اینکه یک محدودیت باشد. تقوای دینی و الهی، یعنی اینکه انسان خود را از آنچه به نظر دین ناسازگار است، محافظت کند.

برخی از آیات تقوا

در قرآن، با واژه‌ها و الفاظ گوناگونی از تقوا و متقین زیاد به کار برده شده است. واژه تقوا در قرآن، غیر از انسان، به خدا هم نسبت داده شده است؛ ﴿هُوَ أَهْلُ التَّقْوَى وَأَهْلُ الْمَغْفِرَةِ﴾.[۵]

﴿اتَّقُواْ اللّهَ حَقَّ تُقَاتِهِ﴾.[۶] هم صفت به انسان نسبت داده شده است، هم نسبت به خدا.  نسبت به خدا، یعنی حِمای (قرق‌گاه) باری‌تعالی و خط قرمزهای دین.. در سوره بقره دارد: ﴿وَاتَّقُواْ اللّهَ وَيُعَلِّمُكُمُ اللّهُ﴾.[۷] در آیه دیگر، امر به تعاون بر تقوا کرده است. ﴿وَتَعَاوَنُواْ عَلَى الْبرِّ وَالتَّقْوَى﴾.[۸] و در جای دیگر، عدالت را به تقوا پسندیده است: ﴿اعْدِلُواْ هُوَ أَقْرَبُ لِلتَّقْوَى﴾.[۹]

همچنین در مورد یاران پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) می‌فرماید: ﴿أُوْلَئِكَ الَّذِينَ امْتَحَنَ اللَّهُ قُلُوبَهُمْ لِلتَّقْوَى﴾.[۱۰]

یا در جای دیگر می‌فرماید: ﴿فَأَلْهَمَهَا فُجُورَهَا وَتَقْوَاهَا﴾.[۱۱]

﴿لَّمَسْجِدٌ أُسِّسَ عَلَى التَّقْوَى مِنْ أَوَّلِ يَوْمٍ أَحَقُّ أَن تَقُومَ فِيهِ﴾.[۱۲]

تقوا، صیانت نفس از پلیدی‌ها است. این باعث قوت قلب می‌شود. کسی که از بدی‌ها پیشگیری کند، قوی‌تر می‌شود. تقوا، مصونیت است. متقین، یعنی خودنگهدارانی که مواظبت و مراقبت دارند.

منزل پانزدهم: اهل فضایل بودن

نخستین صفت متقین این است که اهل فضایل هستند. سیر و سلوک، یعنی بیرون آمدن از رذائل و رسیدن به فضائل. سیر و سلوک، یک حرکت و هجرت، از رذائل به فضائل است. اینجا راه سیر و سلوک را ترسیم کردند. متقین، اهل فضائل هستند. خصوصیات متقین، یکایک در عبارت‌های آینده بیان می‌شود. اجمالش این است که اهل فضائل هستند.

تجلیل از شهدا و ایثارگران به مناسبت سوم خرداد سالروز فتح خرمشهر

یکی از فضایل که امروز به لحاظ تاریخ هجری شمسی، سوم خرداد، نماد آن فضیلت اخلاقی است، ایثار است. امام علی (علیه‌السلام) فرمودند: «الإیثار اعلی المکارم».[۱۳] ایثار را به عنوان بالاترین فضایل اخلاقی مطرح کردند. ایثار، یعنی انسان خود را فدائی دیگران کند. جان و مال را در طبق اخلاص بگذارد که دیگری باقی بماند. آن‌هایی که ﴿وَلَوْ كَانَ بِهِمْ خَصَاصَةٌ﴾،[۱۴] گرچه نیاز به جان و مال دارند، ﴿يُؤْثِرُونَ﴾.[۱۵] امروز، یادآور روزی است که به تعبیر امام راحل، خرمشهر را خدا آزاد کرد. ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِن تَنصُرُوا اللَّهَ يَنصُرْكُمْ وَيُثَبِّتْ أَقْدَامَكُمْ﴾.[۱۶] عده‌ای ایثار کردند، نام‌شان تا ابد باقی ماند. خرمشهر را با خونین‌شهر کردن، به طراوت الهی رساندند. اینها اهل فضایل هستند. گاهی رزمنده، خودش را زیر تانک‌های دشمن قرار می‌داد، تا از حریم ناموسی کشور دفاع کند. خرمشهر، خونین‌شهر می‌شود تا به پیروزی برسد. پیروزی را هم خدا داد. این مجاهدین، نماد خداجویانی می‌شوند که کار آنها خدایی است. ﴿وَمَا رَمَيْتَ إِذْ رَمَيْتَ وَلَكِنَّ اللّهَ رَمَى﴾.[۱۷] این روز را به همه  سرفرزاران جهان و اهل فضایل، تبریک می‌گوییم. ان‌شاءالله پیروزی‌ها ما را مغرور نسازد. امیدواریم خدا به ما این توفیق را بدهد که اهل فضایل باشیم.

[۱] نهج البلاغة، الدشتي، محمد، ج۱، ص۲۰۴، خطبه ۱۹۳٫

[۲] المفردات في غريب القران، الراغب الأصفهاني، ج۱، ص۸۸۱٫

[۳] همان.

[۴] همان.

[۵] سوره مدثر، آيه ۵۶٫

[۶] سوره آل عمران، آيه ۱۰۲٫

[۷] سوره بقره، آيه ۲۸۲٫

[۸] سوره مائده، آيه ۲ .

[۹] سوره مائده، آيه ۸٫

[۱۰] سوره حجرات، آيه ۳٫

[۱۱] سوره شمس، آيه ۸٫

[۱۲] سوره توبه، آيه ۱۰۸٫

[۱۳] غرر الحكم و درر الكلم، التميمي الآمدي، عبد الواحد بن محمد، ج۱، ص۵۴٫

[۱۴] سوره حشر، آيه ۹٫

[۱۵] همان.

[۱۶] سوره محمد، آيه ۷٫

[۱۷] سوره انفال، آيه ۱۷٫